Het unieke veenmosrietland van Vogelplas Starrevaart - foto Mark Kras

Het is even prutsen voor we het hangslot van het hek hebben. De ketting ratelt indringend tegen het hek. Vanaf de werkschuur van Staatsbosbeheer in Leidschendam is het een klein stukje lopen naar een uitzonderlijk stukje natuur. We passeren het uitkijkpunt dat langs de wandelroute rond de Vogelplas Starrevaart loopt. Alleen honden van aanwonenden zijn hier toegestaan, wel aangelijnd. Dit om de schapen die er van een lokale boer lopen de rust te gunnen om de begroeiing op de dijk kort te houden. De sloot en het dichte riet zijn voldoende om de rietvogels de veiligheid te bieden om hier hun jongen groot te brengen. Zij hebben vanuit Zuid-Europa en Noord-Afrika een veel grotere afstand afgelegd om in dit mooie natuurgebied te komen dan het korte stukje dat wij nu lopen.

We zijn met een stevige kennisclub onderweg. Drie verantwoordelijk boswachters met specialisme ecologie, beheer en recreatie/communicatie/educatie. Verder een landelijk bosadviseur, een provinciaal landschapsadviseur, de provinciaal ecoloog en onze teamleider. De meizon schijnt volop. Mijn huid die door het vele buitenzijn gewend is aan de invloed van zon en regen zal wel weer snel bruin kleuren. Gelukkig is het warm. Op een of andere manier ben ik al mijn leven lang slecht bestand tegen kou. Een beetje waterkoude dag veroorzaakt bij mij witte en soms zelfs blauwe vingers.  Dit voorjaar leek de regen niet op te houden. De laatste weken wisselen zonnige dagen en grijze regendagen zich af. Ook de zomer is nat. We hebben geluk dat in onze missie om ons beheer zo goed mogelijk op orde te krijgen juist op deze zonnige dag een veldbezoek op het programma staat.

Zeldzame weelde

We lopen over een verend tapijt met een ongekende weelde aan planten. Enkele jaren geleden stond hier nog een dicht aaneengesloten rietveld. Tientallen jaren geleden was het zelfs een stevig bemest weiland. Tegenwoordig is het een veenmosrietland in een natuurgebied in ontwikkeling. Een gebied dat is aangelegd ter compensatie van de zandwinning in het nabijgelegen Vlietland.  Her en der sijpelt het water in te lage bergschoenen. De rijkdom aan planten houdt ons boven water. Wortel, tak en blad hebben een dikke mat gevormd. We zetten geen stap zonder een kort moment van overpeinzing. Waar ga ik op staan, veert het terug ,en blijven mijn voeten droog? We betreden zelden dit stukje veenmosrietland. Maar dit jaar evalueren we, zoals elke zes jaar, het beheerplan van dit gebied.

Hoe meer kennis je hebt, hoe meer er valt te ontdekken

Vanuit alle kennisvelden wordt door de deelnemers het beheer belicht. Het is prettig om hier te staan en te luisteren, want het gaat buitengewoon goed met dit deel van de Vogelplas Starrevaart. Ik realiseer me dat dit soort natuur ooit in een groot deel van Nederland aanwezig was. Nu resten alleen nog snippers van deze rijkdom aan natuur. In al onze menselijke gedrevenheid hebben we ons land goeddeels ontdaan van de soortenrijkdom waarbij ik van de ene verbazing in de andere val. Keer op keer gaan we door de knieën om een nieuwe vondst te bewonderen. Mijn collega en boswachter ecologie Maarten benoemt bijna achteloos de ene na de andere soort. En keer op keer kan ik niet anders dan me verbazen over de kleur van een blad, de vorm van een bloem of beharing van een stengel.

Samenwerking

Al miljoenen jaren ontwikkelen deze soorten zich in samenhang met hun omgeving. Maarten legt uit wat de soorten zeggen over de ontwikkeling van het veenmosrietland als geheel. Over gewoon haarmos dat aangeeft dat het te droog wordt op de ene plek waardoor veenmos en roodviltmos hun standplek verliezen. Over vleeskleurige orchissen die aangeven dat naast de juiste vochtigheid door de nabijgelegens sloot en aanwezigheid van voedsel ook de juiste schimmels aanwezig zijn waarmee ze samenleven. Collega Stefan die verantwoordelijk is voor het beheer vertelt over het maaibeheer dat in korte tijd heeft geleid tot deze rijkdom, maar ook een aanslag vormt op het budget. Waardoor we elders genoegen moeten nemen met kwalitatief minder goede resultaten.

Voelen en doelbewust reageren

Mijn knieën zijn ondertussen doorweekt.  Maar nu hurk ik naast een plantensoort die verbijstert, de ronde zonnedauw. Kleine, kleverige druppels op mini-stengeltjes lokken insecten naar de plant. Bij de minste aanraking sluiten de stengels zich als een grijpende hand en vangen het insect. Dat dit een vleesetende plant is, is in zichzelf al bijzonder, maar ik realiseer me iets anders: deze plant voelt! En na de aanraking reageert hij ook. Hij beweegt zelfs doelbewust.

Miljoenen jaren ontwikkeling in onopgemerkt veelzijdig samenleven

Als boswachter die zich vooral bezighoudt met communicatie en educatie en daarbij natuurfotograaf is, kijk ik vooral naar het visuele, het zichtbare van onze natuur. Nu gaat de laatste jaren mijn zicht achteruit*. En ik weet niet of het is omdat mijn collega Astrid intensief bezig is met vleermuizen ultrasoon monitoren, of de boeken die ik lees over recent onderzoek naar natuur zoals geschreven door Frans van der Waal en Karen Bakker, maar steeds meer besef ik dat we met al die prachtige organismen samenleven in een wereld die oneindig veelzijdiger is dan alleen het visuele. Planten voelen en reageren op beweging. Sterker nog: planten horen (weliswaar op een frequentie buiten het menselijk gehoor) en reageren door de samenstelling van hun plantensap te veranderen. Onderzoek heeft aangetoond dat een zandraket, een plantje dat gewoon in onze straten groeit, via geluid andere zandraketten waarschuwt dat een rups zijn kaken in zijn blad heeft gezet.

Verwondering te boven

Waar jarenlang mijn ogen en camera mijn verwondering over de natuur hebben vastgelegd, realiseer ik me dat me al die jaren ook veel is ontgaan. En dat terwijl de rijkdom aan organismen steeds verder afneemt.  Reden genoeg om met mijn collega’s en al onze bezoekers te werken aan het beschermen van onze natuur én om weer eens een blog te schrijven over die wonderlijk organismen waarmee we samenleven.

Leestips

Karen Bakker – Geluiden van het leven

https://noordboek.nl/boek/geluiden-van-het-leven/

Frans de Waal – Zijn wij slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn?

https://www.atlascontact.nl/boek/zijn-we-slim-genoeg-om-te-weten-hoe-slim-dieren-zijn/

* Ik schreef eerder over de achteruitgang van mijn zicht in het blog op natuurfotografie.nl: Paralellen

Ook deze column verscheen eerder op natuurfotografie.nl