De muzikale roep van een baltsende ruige dwergvleermuis, die ook zonder batdetector hoorbaar is.- foto Astrid Bennink

Vanaf het vroege voorjaar klinkt het gezang van vogels volop. Heren zingen op hun mooist om een vrouwtje te verleiden tot seks. Met alle gevolgen van dien: nakomelingen. Maar ook nu, vanaf half augustus tot eind september, wordt er naar vrouwtjes geroepen. Niet door vogels, maar door de enige vliegende zoogdieren die we kennen, vleermuizen. De vleermuisman verleidt in deze periode van het jaar vrouwen om met hem te paren.

Baltsroep

Het roepen van de vleermuismannen in de nazomer noem je baltsen, maar niet alle soorten vleermuismannen roepen tijdens het paarseizoen. Twee veel voorkomende soorten in Nederland laten wel van zich horen: de gewone- en de ruige dwergvleermuis. En hoe. Waar de vleermuis de rest van het jaar voor ons onhoorbaar en vaak ook onzichtbaar rondvliegt in de schemer en de nachtelijke uren, zijn de baltsroepjes van de gewone- en ruige dwergvleermuis regelmatig met het blote oor hoorbaar. Het gebied waarbinnen een mannelijke vleermuis baltst en dit verdedigt tegen andere mannetjes is zijn paarterritorium. Binnen dit territorium ligt ook de paarverblijfplaats.

Bescherming soorten in Nederland

Dit jaar ben ik, net als vorig jaar naast mijn werk als boswachter ook als vleermuisonderzoeker bij een ecologisch adviesbureau aan de slag. De afgelopen tijd ben ik op zoek gegaan naar paarverblijven. Net als zomer-, kraam-, en winterverblijven, zijn deze beschermd volgens de Wet Natuurbescherming (nu opgenomen binnen de omgevingswet). Deze wet heeft als doel om natuurgebieden en plant- en diersoorten in Nederland te beschermen. De wet moet ervoor zorgen dat de soortenrijkdom in de natuur blijft bestaan en dat kwetsbare soorten niet verdwijnen. Veel verschillende plant- en diersoorten zorgen dat de natuur tegen een stootje kan. Wereldwijd en ook in Nederland staat die biodiversiteit onder druk omdat soorten verdwijnen. En met het verdwijnen van deze soorten verzwakt de samenhang in de natuur en wordt ze kwetsbaarder voor ziekten en plagen.

Alle vleermuizen in Nederland zijn insecteneters. Veel van deze insecten zijn schadelijk voor de land- en bosbouw. De vleermuis levert dus al jagend een nuttige bijdrage voor ons mensen. Hij eet iedere nacht een kwart tot de helft van zijn lichaamsgewicht in muggen, motten, kevertjes en andere insecten. Dit kan oplopen tot 3000 insecten in één nacht. Een vleermuis van twintig  gram kan in een jaar ruim drie-en-een-halve  kilo aan insecten opeten. Stel je daarbij nog even voor wat een mug zo ongeveer weegt.

Wie roept daar in het donker

Overdag zoeken vleermuizen van het voorjaar tot in de herfst een rustige en vaak warme verblijfplaats om te slapen. Denk aan spouwmuren, ruimtes onder dakpannen en boomholtes. Vleermuizen worden actief vanaf zonsondergang. Ze gaan dan in de relatieve veiligheid van het duister op zoek naar voedsel. Om paarverblijven te vinden, ga ik juist dan op zoek naar baltsroepjes, die vanaf een uur na zonsondergang steeds meer te horen zijn. Met de batdetector worden de sonarpulsen die een vleermuis uitzendt zichtbaar én hoorbaar gemaakt. De ruige dwergvleermuis doet zijn naam eer aan. Hij roept een stuk uitbundiger en harder dan zijn soortgenoot, de gewone dwergvleermuis. Als je de baltsroepjes vertraagd afluistert zijn er zelfs verschillende tonen hoorbaar. Ik kan mij wel voorstellen dat een vleermuisvrouw hierdoor wordt verleid. Niet zelden zie je bij een ruig baltsend mannetje, één of zelfs meerdere vrouwtjes in de buurt die op zijn melodieuze roepjes zijn afgekomen.

Baas in eigen buik

Na de paring wordt het vrouwtje niet direct bevrucht. Het vrouwtje gaat al snel in winterslaap en bewaart het zaad in haar lichaam gedurende de winterperiode. Tijdens deze winterslaap wordt een vleermuis soms wakker om wat te drinken, te verhuizen naar een andere plek of om toch nog wat te eten. In haar winterverblijf kan dat een spinnetje zijn of een onfortuinlijke vlinder die daar ook dacht te overwinteren. Pas als het vrouwtje voldoende is aangesterkt na haar winterslaap en er weer voldoende voedsel in de lucht vliegt, vindt de eisprong plaats. Dan bevrucht het zaad van het mannetje – dat het vrouwtje de hele winter in haar lichaam in leven heeft gehouden – haar eicel en begint de zwangerschap. Afhankelijk van het weer is dat in maart of april. Vanaf die tijd zoeken de vrouwen elkaar meestal op en vormen met elkaar een kraamkolonie. Hier baren en zogen zij hun jongen, tot deze in staat zijn om zelfstandig te vliegen en voor hun eigen voedsel te zorgen. De hele zomer zijn er vleermuizen langs bosranden, lanen boven water en rondom je huis actief met het vangen van insecten.

En dan is het stil

Op warme dagen in september en oktober is er nog wel een vleermuis te spotten in de schemer. Nog even. Dan keren de vleermuizen allemaal terug naar hun winterverblijfplaats. De batdetector blijft ineens ongezellig stil tijdens een wandeling na zonsondergang. Gelukkig zijn ze er volgend voorjaar weer. Als het warm genoeg is en er weer insecten in de lucht zijn, zullen de vleermuizen uit hun winterslaap ontwaken en kunnen wij vleermuisonderzoekers weer aan de slag. Aan ons de taak ze te vinden. In welk gebouw, welke bruggen of welke bomen zullen ze dit jaar hun jongen grootbrengen, de zomer doorbrengen en hun vrouwtjes verleiden? Allemaal kennis die nodig is om deze bijzondere vliegende zoogdieren zo optimaal mogelijk te beschermen en ze zo hun werk als biologische insectenbestrijders te kunnen laten voortzetten.