Het bewogen leven van de witte paardenkastanje van de Koekamp is ook terug te zien in de bast – foto Mark Kras

Op de Koekamp staat een indrukwekkende witte paardenkastanje. Van zo dichtbij valt op hoe de huid van de boom getekend is. Het doet me denken aan de geschubde huid van de prachtige zandhagedissen die Nationaal Park Hollandse Duinen rijk is. Maar dan ouder, nog meer getekend door de tijd, getekend door vergeten verhalen, misschien wel getekend door oude ridderlegendes. Zou zo in de gedachten van oude schrijvers de huid van draken er uit gezien hebben? Hard as dragon scales, zo zou Bilbo ze beschreven hebben, zoals hij dat deed in de film Lord of the Rings.

Maar ik weet beter. De oude bast is getekend door de manier waarop hij gegroeid is, door de oude littekens van afgestorven, afgerukte en afgezaagde takken en door het bijzondere levensverhaal van deze boom. Zacht leg ik mijn hand op de oude huid. Die voelt hard,  maar toch kan ik mijn nagel zachtjes in de bast drukken. Aanraken van de bast heeft iets intiems.

Levenssap

Ik heb de neiging om mijn oor op de bast te leggen. Onder de huid van de boom stroomt sap omhoog, weet ik. Nu het zomer is wordt het opgestuwd. De wortels waarop ik sta, nu ik zo dicht bij de stam ben, vinden hun weg diep in de grond. Door chemische processen en samenwerking met schimmels en bacteriën wordt van regenwater voedselrijk boomsap gemaakt. Sap dat in de boom omhoog wordt gestuwd. Enerzijds doordat door verdamping er een vochtgebrek in hogere cellen ontstaat. Hierdoor trekken de cellen het vocht aan als droge rijstkorrels. Anderzijds de zuigen de voedselarme cellen de rijkdom aan mineralen en voedingstoffen aan en dus omhoog. De kastanje kan zo het rijke vocht tot grote hoogte laten stromen nu het blad weer volop aan de boom zit. In dit geval reikt de sapstroom tot ruim tweeëntwintig meter hoog.

Als ik mijn oor werkelijk op de stam zou leggen zou ik echter niet zozeer de sapstroom door de houtvaten horen, maar juist de suikerrijke stroom die door de bastvaten omlaag gaat. Net onder de bast daalt door het bladgroen gevormd suikerwater af in de boom. Planten kunnen namelijk iets wat wij niet kunnen: hun eigen voedsel maken. Zij hebben geen planten en dieren nodig om levenssap door hun vaten te laten stromen en te groeien.

Verplaatsing

Dat de wortels weer volop samenwerken met bacteriën en schimmels is niet vanzelfsprekend. In 1997 is de witte paardenkastanje met grond, wortel en tak opgepakt en zo’n zestig meter verschoven. De boom moest na 127 jaar wijken omdat mensen hun heilige koeien ruim baan wilden geven. Door de aanleg van de Koningstunnel kunnen nog meer auto’s het centrum van Den Haag in. Protesten (met name door Dick Polman van de Bomenstichting) konden de boom op zijn huidige plek niet behouden, maar voor verplaatsen was wel geld te vinden.

Honderdtachtig duizend kilogram boom en grond werd van zijn plaats gelicht en getransporteerd naar de huidige standplaats nabij de Koekamplaan. Dat de boom daarmee destijds het Guinness Book of records haalde als zwaarste boom verplaatst over de langste afstand is mooi.  Mooier nog is dat hij ook dit jaar weer in bloei staat.

Majesteit

Langzaam stap ik achteruit. De omvang van de stam is indrukwekkend. De geschubde platen en plaatjes liggen rondom de kleine viereneenhalve meter omtrek van de stam. Bijna stap ik terug naar de stam om toch te luisteren of ik de stroom aan levenssap kan horen in majestueuze boom. Koningstunnel, denk ik, de ware koning staat nu hier. Onderdeel van het Haagse Bos zoals we dat als Staatsbosbeheer mogen beheren sinds onze oprichting in 1899. Een van de vele markante bomen van Nationaal Park Hollandse Duinen.

Opnieuw die oorlog

Op zo’n drie meter van de grond bevinden zich de eerste dikke armen (gesteltakken) van de boom. Zoals een witte paardenkastanje kenmerkt, groeien ze bijna horizontaal voor ze omhoog beginnen te reiken naar het licht. De gesteltakken of hoofdtakken zijn bijna zo dik als mijn romp. Zijn deze takken ontsnapt aan de zagen van Hagenaars? Aan hen die in de hongerwinter van 1944 naarstig op zoek waren naar wat hout om hun koude botten te verwarmen? Het hout van de paardenkastanje is zacht en brandt snel, zoals wilgen- en populierenhout. De Hagenaars moesten dan ook alweer snel de straat op. Naar verluid bleef er slechts een kale stam over. Een stam die tijdens de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog weer uitgroeide tot de dikke armen die ik nu zie. Nu ik goed kijk, zie ik de stompen en littekens van de afgezaagde takken.

Volop in bloei

Vanuit de takken lopen bladeren uit. Het blad van de paardenkastanje is handvormig en loopt uiteen in verschillende vingers. Ze reiken naar beneden als een hand die op je schouder wordt gelegd. Als je een gevallen blad van de kastanje oppakt, zie je op de plek waar het blad heeft losgelaten een merkteken in de vorm van een paardenhoef. Dit is het kenmerk waaraan de paardenkastanje haar naam heeft te danken. Nu, in de vroege zomer, is de boom getooid in prachtige, trots rechtopstaande roomwitte bloempluimen. Helaas zijn de bloemen weinig interessant voor insecten en zullen ze waarschijnlijk nooit vrucht dragen. De paardenkastanje is een gekweekte soort die pas enkele eeuwen in deze contreien voorkomt en in, naar verhouding met andere boomsoorten in bossen, kleine aantallen. Hierdoor weten inheemse soorten de boom nog weinig te benutten. En de paar soorten die wel vat krijgen op de kastanje zoals de paardenkastanjemineermot (waarvan de larve mijngangetjes vreet in het blad) en de halsbandparkiet (die in de winter knoppen van bloemen eet) richten gelijk behoorlijke schade aan.

Zijn majesteit in weldadige zomerse glorie

Met wat stappen naar achter komt de volle boom in beeld, tweeëntwintig meter hoog en ruim veertig meter breed. Kauwen en kraaien vliegen op en zoeken veiligheid in de kruin als ze verstoord worden door lunchwandelaars. Terwijl ik in de volle zon nabij Paviljoen Malieveld sta heeft iemand de koele vochtige schaduw onder de boom opgezocht om van een boterham te genieten. Boven haar torent een majestueuze boom met lichtgroene kroon, geaccentueerd met roomgele bloemen die zich in een krans rond de volle omvang slingeren. De honderdvierenvijftig jaar oude witte paardenkastanje op de Koekamp. De ware boomkoning van het Haagse Bos.

Leestips

Lees meer over de Koekampkastanje in de serie een boom is meer op:

https://www.boswachtersblog.nl/eenboomismeer/

2024 is het jaar van het bos:

https://www.staatsbosbeheer.nl/over-staatsbosbeheer/nieuws/2023/11/2024-jaar-van-het-bos