Het mannetje is te herkennen aan zijn typische zwarte ‘bakkebaarden’. Foto: Vera Willemsen (Staatsbosbeheer)

De baardman is een inheemse rietvogel die het hele jaar in Nederland verblijft. In de zomer eet deze vogel kleine insecten en spinnen. Maar in de winter zijn deze voedselbronnen erg schaars, en moet hij overstappen naar het eten van zaden. Om ’s-winters toch te kunnen overleven, maakt de baardman een speciale aanpassing aan zijn spijsverteringskanaal. Hoe doet hij dat precies?

Molensteen

Om te begrijpen hoe de baardman zijn spijsverteringskanaal aanpast, is het eerst belangrijk om te weten hoe het maagdarmstelsel van deze dieren werkt. Vogels hebben namelijk een heel ander maagdarmstelsel dan mensen. Zo hebben zij een krop, kliermaag en spiermaag. De krop is een soort bewaarplek waar voedsel geweekt wordt. Als een vogel jongen heeft, geeft hij voedsel op vanuit de krop om de jongen te voeden. Na de krop gaat het voedsel door naar de kliermaag. Hier wordt het voedsel gemengd met maagsappen voor verdere vertering. Deze maag lijkt qua functie nog het meest op onze eigen maag. Eenmaal goed gemengd in de kliermaag, gaat het voedsel door naar de spiermaag. Hier wordt het voedsel gekneed en vermalen. Door de toevoeging van steentjes en kiezeltjes verandert de spiermaag in een soort molensteen, waardoor het voedsel nóg kleiner gemalen kan worden. Wanneer het voedsel fijn genoeg is, vervolgt het zijn weg naar het darmstelsel voor verdere vertering.

Metamorfose van de spiermaag

Bij de baardman ondergaat vooral de spiermaag een metamorfose. Zodra de dagen korter en kouder worden, zoals in het najaar, wordt de maagwand van de spiermaag sterker en gespierder. Ook de binnenbekleding van deze maag wordt een stuk harder. Daarnaast eet de baardman ’s winters meer kiezeltjes en steentjes dan in de zomer. Al deze veranderingen zorgen ervoor dat hij harde zaadjes kan eten, die vervolgens goed fijngemalen worden in de aangepaste spiermaag. Wanneer de dagen weer langer en warmer worden, zoals in de lente, past de spiermaag zich wederom aan. De binnenbekleding wordt zachter en de spieren rondom de maag versoepelen. Insecten zijn immers veel zachter om te verteren, dus veel kneedwerk is niet meer nodig. Op deze manier kan de baardman zich dus heel goed aanpassen aan de verschillen tussen de zomer en winter, zodat hij jaarrond in Nederland kan verblijven.

Je kunt de baardman in deze tijd van het jaar met name in het westelijke deel van de Hoeksche Waard vinden. Ook in de Biesbosch en het noordwesten van Goeree-Overflakkee kun je dit prachtige vogeltje met regelmaat zien. Misschien zie je hem in de koudere maanden wel steentjes van de paden eten. Nu weet je waarom hij dat doet!