Bezoekers van de Bloedheuvel in de 19de eeuw - Last, C.C.A. (1808-1876) 1849 - Bron Haagse Beeldbank

Zo’n 6000 jaar geleden vormde zich de kustlijn van Nederland. De vlakte die nu de Noordzee is liep vol met smeltend water van de poolkap. Anders dan de huidige klimaatverandering verliep dit proces over duizenden jaren. Die zesduizend jaar moeten we dan ook met een korreltje zeezout nemen. Met het vollopen van de vlakte ontstonden aan de randen lage duinen; de oude strandwallen. De contouren van een van deze strandwallen zijn nog herkenbaar in het Haagse Bos. Een verhoging in het landschap die zich in het verleden leende om publiek spektakel te organiseren. Helaas is de beschreven geschiedenis hier van bloed doordrenkt. Eén zo’n plek ontleent zelfs zijn naam eraan: de Bloedheuvel.

Lynchen en duelleren

In de middeleeuwen bestond het rechtssysteem nogal eens uit volksgericht. Een beschuldiging werd ondersteund door vrienden en familie waarna op de bloedheuvel de ‘vermeende’ dader eens flink onder handen werd genomen. Een bloedige affaire die in de volksmond bekend staat onder lynchen.

In de loop der eeuwen werd het rechtssysteem beter georganiseerd. De (veelal) mannen die hier hun beroep in vonden stonden in hoog aanzien. Rechters, advocaten en een divers pluimage aan juristen waren goed opgeleid (wat alleen was weggelegd voor de gegoede burgerij) maar ook zij konden het soms niet laten om te kiezen voor een nogal bizarre rechtsgedachte buiten het rechtssysteem om om hun gelijk te halen: het recht van de sterkste. In de randen van de nacht werd menig heimelijk duel uitgevochten.

Kunst

In 2022 kregen we als boswachters een bijzonder verzoek voor een fotoshoot. Het Haagse Bos heeft een bijzondere relatie met Sociëteit De Witte. Van 1824 tot en met 1939 organiseerde de sociëteit concerten in het bos. Een deel van deze periode had zij zelfs een paviljoen en muziektent op de Walther Boerweide. Een van de commissarissen uit de vroege jaren van de sociëteit was betrokken bij een duel in 1796. Aanleiding was het niet geven van een groet bij het verlaten van de schouwburg in Utrecht. Hoewel het duel niet plaatsvond in het Haagse Bos was de binding tussen de sociëteit en het bos reden voor kunstenaar Jeronimus van Pelt om een bijzondere kunstfoto te maken. En als het om een kunstfoto van een duel ging waar beter dan op de bloedheuvel.

Jeronimus van Pelt over zijn kunstwerk: “Het duel tussen Willem Aarnoud Leyssius en François Nicolaas van Oudshoorn, hebben we in een beeld vertaald naar het heden. De opschudding en ontzetting over dat duel toen is ook nu nog steeds voelbaar als we het moment reconstrueren. De speelsheid van deze blik doet niets af aan de ernst van deze geschiedenis en relativeert op geen manier het onnodige en ongepaste geweld, toen niet en nu niet. Het is moeilijk voor te stellen hoe dat moet zijn, af te spreken met iemand om te vechten, mensen uit te nodigen voor bijstand, het toevallig gade te slaan als voorbijganger. Met opzet zijn de acteurs jong, om de onbevangenheid, de onschuld en misschien wel naïviteit te laten zien die leidt tot het onderschatten van geweld en de gevolgen ervan. De plek die we kozen voor de reconstructie is de Bloedheuvel in het Haagse bos, die zo heet omdat dergelijke scenes daar vaker plaatsvonden. Het is een gekke gedachte dat nog niet zo lang geleden mensen meenden zo hun ruzies te kunnen hebben. Het is moeilijk voor te stellen dat dat kennelijk acceptabel was. Ik denk dat de foto die verwondering ook uitdrukt.”

Executeren

Daar waar het duel een strijd op uitnodiging is, was in diezelfde periode de doodstraf nog heel gewoon. In 1795 werd een Franse soldaat beschuldigd van de diefstal van een horloge. De straf was stevig. Hij werd op 4 februari om 10 uur geëxecuteerd op de bloedheuvel. Het krantenknipsel vermeldt dat de soldaat ter plaatse is begraven.

Geheimzinnige vondst

Maar wat schetst onze verbazing als tijdens het graven van een sleuf in het Malieveld plots een stoffelijk overschot opduikt. Het graven van de sleuf wordt onder begeleiding van gemeentelijke archeologen gedaan. Dit spreekt voor zich omdat het Haagse Bos en het Malieveld een lang, rijk en roemrucht verleden kennen. Wie over het Malieveld loopt treedt immers in de voetsporen van Willem van Oranje, Napoleon, Mick Jagger, Bruce Springsteen, Koningin Wilhelmina en onze huidige Koning Willem-Alexander.

Dus als we dan aan het graven slaan om de vele concerten en demonstraties in de toekomst van betere elektriciteitsvoorzieningen te voorzien dan dient dat omzichtig te gebeuren. Dat dat niet voor niets gebeurt, blijkt als op iets meer dan een meter diep een ribbenkast zichtbaar wordt. De archeologen zien onmiddellijk dat het resten van meer dan een paar eeuwen oud betreffen. Maar er is ander onderzoek nodig om de vondst nader te verklaren. We moeten afwachten. En in die tijd speelt steeds maar diezelfde gedachte. Zou die soldaat dan toch niet op de bloedheuvel begraven zijn?

Onwaarschijnlijk

Archeologen gaan niet over een nacht ijs en het duurt een paar maanden voor er een rapport verschijnt. Het blijkt te gaan om een enkel graf van een man van rond de 20 a 25 jaar oud begraven in de christelijke traditie. Hoewel niet precies te dateren gaat het om een graf uit de 17^de of 18^de eeuw. Een tijd waarin het Malieveld onder andere werd gebruikt als exercitieterrein voor soldaten.

‘En dat is nu precies ..?’ mail ik de archeoloog in kwestie. ‘Nee, nee dat is zeer onwaarschijnlijk boswachter.’

De archeologen zijn er heel duidelijk over. Het onderzoek wijst in niets op een relatie met het krantenartikeltje uit 1896 over de executie in 1796. Verder is uit nader historisch onderzoek gebleken dat het Malieveld nooit is gebruik als begraafplaats. Een enkel, illegaal, graf, zonder verdere restvondsten die wijzen op een breder verhaal, geeft op dit moment geen aanleiding om te investeren in nader onderzoek. Wellicht in de toekomst. Voor nu zijn de vondsten veilig gesteld. Zand erover. Wij blijven achter met een nieuw mysterie voor het Haagse Bos. En ergens vind ik dat wel fijn. Want wat is er mooier dan een stukje over te laten aan ieders verbeelding zonder er direct een sticker op te plakken: feit of fictie. De mooiste verhalen geven stof tot nadenken.

Dit blog werd eerder gepubliceerd op toeractief.nl

TIP

Meer weten over het illustere verleden van het Haagse Bos?
Ga dan eens mee op een tijdreis door het Haagse Bos met een van onze bevlogen gidsen.