De biretta van de kardinaalsmuts- foto Mark Kras

Een van de meest opvallende struiken in Nationaal Park Hollandse Duinen is de wilde kardinaalsmuts. Met name in de herfst valt de struik op door zijn prachtige scharlakenrode vruchten die lijken op de mutsen van de prinsen der Katholieke kerk; de kardinalen. Overigens heet zo’n muts officieel een kardinaalsbonnet of biretta. Opvallend zijn de vruchten wel en zodanig zelfs dat de struik er zijn naam aan te danken heeft. Nu heb ik iets met namen in de natuur. Niet alleen omdat ik van mening ben dat namen van organismen in de natuur met een hoofdletter geschreven moeten worden maar ook omdat onze prachtige natuur vol zit met onwaarschijnlijk mooie maar ook veelzeggende namen.

Overleven in een spookhuis

De wilde kardinaalsmuts mag dan in de herfst getooid zijn met prachtige vruchten in het voorjaar is de struik soms een geheel ander lot beschoren. Dan kan hij volledig veranderen in een macaber spookhuis. Dik spinsel verandert de eerst nog frisgroene struik in enkele dagen in een grijze massa vol rupsen. Slecht nieuws voor de aanblik van het bos en reden voor bezorgde bezoekers om een bericht aan de boswachter te schrijven.  Gelukkig is dit verschijnsel een feestje voor de rupsetende vogels. Want hoewel het spinsel door de rupsen wordt gemaakt om zich te beschermen tegen met name oudervogels lukt dat niet altijd. Menig rupsje verdwijnt in de  opengesperde snavels van het jonge grut. Het is geen toeval dat het broedseizoen samenvalt met deze rupsenovervloed. De kardinaalsmuts zelf, die in korte tijd door de rupsen wordt ontdaan van zijn blad, loopt geen onoverkomelijke schade op. Rond Sint Jan (24 juni) loopt de struik uitbundiger dan ooit uit. De nieuwe bladeren noemen we Sint-Janslot. Van zo’n woord word ik vrolijk.

Soortenrijkdom of scrabblewoorden

Op een scrabblebord (wie speelt dat nog?) kun je mooi uit de voeten met Sint -Janslot. Het is een fijne samenvoeging van woorden. Sterker nog het houdt het prachtige woord lot of loot voor jong blad mooi in stand. Het spinsel wordt zoals gezegd gemaakt door rupsen die een veilig spookhuis voor zichzelf creëren. De rupsen worden op den duur (als ze de vraatzucht van koolmees en co overleven) motten. En omdat de rupsen stippels hebben, dragen de nachtvlinders de naam stippelmot. Spinselmot is overigens ook een geaccepteerde naam. Waarbij dan weer wordt verwezen naar een ander kenmerk van de rupsen van deze motten. Voilà, we zijn in een scrabblefeest van namen terecht gekomen. Want stippelmotten zijn een soortgroep van motten. En wel een groep van zo’n 700 soorten waarvan een aantal prachtige namen opleveren. Zo heet de stippelmot op appelbomen de appelstippelmot, die op wilg de wilgenstippelmot en de mooiste laat zich raden. De stippelmot wiens rups zich voedt met de lot van de kardinaalsmuts heet de kardinaalsmutsstippelmot

Ik zal je niet vermoeien met de namen van de motten wiens rupsen huizen op meidoorn en vogelkers. Die kun je waarschijnlijk zelf bedenken.

De app Obsidentify: de sleutel tot een enorme rijkdom aan soortnamen

Nu waren deze soorten mij al veel langer bekend. Maar onlangs werd ik door de onvolprezen app Obsidentify verrast door een nieuwe, prachtige naam. Op het blad van een linde ontdekte ik een vreemde vergroeiing. Mijn gedachten gingen eerst uit naar een mineermot. Sommige insecten hebben larven die zich als mijnwerkers door bladeren heen vreten. Vandaar de deelnaam mineer. Op linde zit ook zo’n mot maar die heet de lindevouwmot. Waarbij de mijn van de rups lijkt op een vouw waardoor mineer synoniem is aan vouw. Deze vlinder is echter zeldzaam en hoewel hij vanuit Limburg langzaam oprukt naar het noorden, was dit niet de soort die ik hier kon verwachten. Obsidentify kwam dan ook met een heel ander dier op de proppen. Een soort en vooral naam waar ik ook weer heel vrolijk van werd. Het ging namelijk om de lindehoorntjesmijt. De hoorntjes van deze mijt, die in het blad leeft, zijn de latrine van deze soort. Ze persen van binnenuit hun uitwerpselen in de hoorntjes. De mijten zelf leven van het sap die zij uit het lindeblad zuigen. Een geweldige naam dus van een bijzonder volwassen diertje. Overigens: bij verder nazoeken blijkt er ook een pruimenhoorntjesmijt te zijn.

Drie keer woordwaarde

Zo puzzelen we gaandeweg heel wat inspiratie voor scrabblewoorden bij elkaar. Nog bijzonderder is dat de soortenrijkdom aan namen ook iets vertelt over de leefwijze van de dieren en zelfs over de samenhang tussen diverse soorten. Een onverwacht inkijkje in de soortenrijkdom of biodiversiteit waarmee we onlosmakelijk verbonden zijn, met drie keer woordwaarde.