Mannetjesmerel op zoek naar voedsel. foto Mark Kras

Daar ligt hij. Zomaar zonder zichtbare reden. Dood. Jarenlang hadden wij onze eigen ‘huismerel’. Een mannetje dat, zodra de gordijnen opengingen, voor de achterdeur ging staan. Met wat korte, vriendelijke klanken liet hij horen dat hij er klaar voor was. Gevoelig voor deze ochtendgroet gooide ik direct de kruimels van het zojuist gesneden brood in de tuin. Tevreden pikte hij ze van de tegels, tot groot plezier van mij en mijn gezin. Aan dit ritueel kwam abrupt een einde toen onze merel daar lag, op het gras in de tuin. Met een verdrietig gevoel liet ik hem in de gft-bak verdwijnen en verdween de dagelijkse ochtendgroet bij onze achterdeur. Door zijn afwezigheid begon ik me af te vragen: merel, wat weet ik nu echt over je?

Onze huismerels

Natuurlijk kent iedereen de merel (Turdus merula), één van de talrijkste broedvogels van ons land. Het mannetje geheel zwart met een prachtige gele oogring en een gele of oranjeachtige snavel. Het vrouwtje donkerbruin, met een grijsbruine buik en lichtere keel met onregelmatige, donkere strepen. Huppend door je tuin, op zoek naar wormen en slakken. Uitbundig melodieus zingend vanaf een boomtop of dakrand, vroeg in de morgen. Paniekerig het snelle, scherpe, harde ‘tsjink-tsjink-tsjink’ roepend. Het alarmsignaal dat afgaat als een poes of ekster te dicht in hun buurt komt.

Van bosvogel naar stadsdier

De merel is van oorsprong een schuwe bosvogel maar heeft zich vanaf het eind van de 19de eeuw steeds beter aangepast aan een stedelijke omgeving. De merels in de stad zijn minder schuw dan hun soortgenoten in een natuurlijker habitat. Daarom wordt er onderscheid gemaakt tussen ‘stadsmerels’ en ‘bosmerels’. Het leven in de stad heeft wel gevolgen voor de merel. Door lichtvervuiling heeft de stadsmerel een verstoorde hormoonhuishouding. Hierdoor maken de mannen minder testosteron aan dan hun soortgenoten in het bos. Stadsmerels zingen met een hogere frequentie dan bosmerels, om het lawaai uit de stad te overstijgen. Merelmannen uit de stad hebben een groter lichaamsgewicht, kortere poten en een kortere snavel vergeleken met hun soortgenoten uit het bos. Zou hier een parallel te trekken zijn met de mens?

Merelweetjes

–           Merels zijn oogjagers. Dat kun je zien aan hun relatief grote ogen, die ideaal zijn om de omgeving af te speuren, op zoek naar voedsel. Maar ze gebruiken ook hun oren om prooi te lokaliseren. Huppend op de grond, houdt de merel zijn kop scheef. Hij luistert geconcentreerd om de regenworm in de grond te vinden.

–           Merels helpen mee aan de verspreiding van zaden. Niet alleen door onverteerde zaden uit te poepen. Ze maken net als uilen braakballen. Deze ‘zaadbommen’ zorgen voor de verspreiding van planten en zo voor toekomstig voedsel voor de volgende generaties merels.

–           Vanaf het vroege voorjaar klinkt ’s ochtends vroeg en ’s avonds, als het gaat schemeren, het melodieuze lied van de merelman. Merels kunnen prachtig, uitbundig zingen, maar de kleur van zijn snavel is uiteindelijk doorslaggevend voor het vrouwtje. Die kleur weerspiegelt zijn gezondheid. Hoe feller oranje, hoe gezonder de man. Het juiste voedsel zorgt voor de mooie oranje kleur. Een valer gele snavel is een minder fitte man, dus minder interessant voor het vrouwtje, als toekomstige vader. Ik wist niet dat de merelvrouwen zo Oranjegezind zijn.

Achteruitgang populatie

Nederland heeft zo’n 500.000-900.000 broedparen (meting 2018-2020). Dat lijkt misschien veel, maar het gaat de laatste jaren niet goed met de merel. Sinds 2016 is het aantal merels in Nederland met bijna 30% achteruitgegaan. De hoeveelheid merels in stedelijke gebieden neemt al langer af. Sinds het Usutu-virus ons land heeft bereikt, is de merelpopulatie nog harder achteruitgegaan. Besmetting vindt plaats door steekmuggen. De ziekte is bij meerdere soorten zangvogels aangetroffen; helaas overleven veel merels zo’n besmetting niet. Wellicht verklaart dit de plotselinge dood van onze ‘huismerel’ in de tuin.

Nog veel vragen

Toen ik mij verdiepte in onze merels, bleven ze mij verbazen. De snelle achteruitgang van merels in Nederland vanaf 2016 verbaasde de vogelonderzoekers ook. Om meer te weten te komen over de mogelijke oorzaken hiervan is de merel uitgeroepen tot vogel van het jaar 2022. Iedereen kan meehelpen om meer inzicht te krijgen. Zo kun jij helpen inzicht te krijgen in de voedselbronnen van merels. Of in het broedsucces. Hopelijk zorgen de uitkomsten van deze onderzoeken voor meer kennis en inzicht in het leven van de merel. Zo kunnen wij ervoor zorgen dat er een gezonde merelpopulatie in Nederland blijft. En wie weet meldt zich straks een nieuwe huismerel aan de achterdeur.

Meer weten of meehelpen. Kijk op www.sovon.nl/nl/content/jaar-van-de-merel