Nieuw mannelijk edelhert op de Koekamp - foto Mark Kras

Ik bevind me op een bevoorrechte plek. Zojuist heb ik mijn driepootkrukje in de zwarte bosbodem geplant naast een dikke eikenstam waarvan het vermoeden bestaat dat hij zo’n driehonderd jaar oud is. Om mij heen lopen edelherten, damherten en een enkele eekhoorn. Op de achtergrond had ik het geruis moeten horen van de Utrechtsebaan en mensen die uit Den Haag CS stromen op weg naar hun bestemming. Maar de Coronacrisis heeft al deze activiteiten de afgelopen weken flink stilgelegd.

De zon schijnt op mijn gezicht. De wind blaast guur uit het noorden maar wordt gebroken door het Haagse Bos. In mijn gedachten komt plots de stem van Matthijs Schouten (buitengewoon hoogleraar ecologie en filosofie en in dienst bij Staatsbosbeheer) op. In een podcast die ik onlangs beluisterde had hij het over een ‘sense of place’. Een verinnerlijkt besef van waar je bent en waar je vandaan komt. Ik zit in één van de eerste gebieden die in 1899 aan het beheer van Staatsbosbeheer is toevertrouwd: de Koekamp.

Historie

Mijn geboortegrond is de historische stad Delft. Ik bracht mijn jeugd door in eeuwenoude straten. Liep vele malen over het Prinsenhof. Ken de kogelgaten in de muur op de plek waar Willem van Oranje werd doodgeschoten. Zag hoe meerdere leden van het koningshuis op hun laatste tocht ten grave werden gedragen in de Nieuwe kerk van Delft. En vandaag zit ik op nog geen twee kilometer van het woonhuis van onze koning en nog geen kilometer van het voormalige jachtslot van de graven van Holland; het Binnenhof. De graven hadden hun jachtgebied in het Haagse bos en hielden koeien net buiten de bebouwde kom van de nederzetting ‘Die Haghe’. Naar verluidt werden er zelfs stierengevechten gehouden. Die stieren werden in een houten arena tegen elkaar opgehitst, wat leidde tot gevechten en niet zelden tot de dood van één van de dieren. De aanwezigheid van herten heeft een andere adellijke oorsprong. Filips de Goede (1396-1467) introduceerde ze hier rond 1450. Als lust voor het oog maar ook voor de jacht en voor dat hertenbiefstukje als onderdeel van een bourgondisch maal. En sinds die tijd hebben, waar nu mijn driepootkrukje geplant is, altijd herten gelopen.

Herten in beeld

Terwijl ik mijn camera pak realiseer ik me dat er hier dus al 570 jaar herten lopen. Zelfs de oude eik naast me was er toen nog niet. En de hele razende wereld om mij heen zeker niet. De rust die deze plek uitstraalt gaat dus dieper dan even hier zitten in deze hectische tijd. De herten zijn ondertussen wat gewend aan mijn aanwezigheid en komen dichtbij genoeg om een eerste foto te maken. Ik richt me op de mannelijke damherten. Binnenkort verliezen ze hun gewei en dan zijn ze lastiger uit elkaar te houden. Ook wil ik het nieuwe beoogde dominante edelhert (het zogenaamde plaatshert) fotograferen.

Gezond gedrag

De herten (dertig in totaal) zijn gehouden dieren en vragen om zorgvuldig beheer. Dat begint met de dieren goed kennen en herkennen. Dagelijks worden de herten gevoerd met wortelen, voederbieten, stro en biks. Tijdens het voeren wordt gekeken naar hun gezondheid en het groepsgedrag. De verhouding mannelijke en vrouwelijke dieren is vergelijkbaar met die van een natuurlijke groep (roedel), zodat de dieren zoveel mogelijk natuurlijk gedrag vertonen . De dieren hebben 3,8 hectare tot hun beschikking. Om goed te blijven functioneren mag de groep niet te klein zijn of te groot worden. Dat gaat al jaren goed. De dieren voelen zich zo thuis dat er jaarlijks bronstig geburl te horen is, er gepaard wordt, en er dan ook ieder jaar midden in hartje Den Haag hertenkalveren geboren worden. Daarmee is dat goede herkennen ook niet altijd even makkelijk. Behalve dat er jaarlijks nieuwe kalveren worden geboren, laten de mannelijke herten jaarlijks hun soms majestueuze gewei vallen.

Beheer van een historische hertenkamp

Om de groepsgrootte constant te houden, moeten er regelmatig dieren uit de groep worden gehaald. Dat is specialistisch werk waarbij vanuit een auto met een verdovingsgeweer aantal dieren wordt verdoofd. Deze dieren worden vervolgens in een trailer geladen. Het mooiste is als ze een plek vinden in een ander hertenkamp. Maar dat lukt niet ieder jaar en met ieder dier. Dan wordt het dier geslacht en wordt het vlees via een poelier aangeboden voor consumptie.

Omdat in een roedel altijd één (plaats)hert zich voortplant met de aanwezige en bronstige hinden moet eens in de minimaal drie jaar ook dit dominante hert wijken. Anders bestaat namelijk het gevaar op inteelt. Omdat we niet willen dat zijn zoons zijn plek innemen worden ook zij, voor ze de kans krijgen hun moeders of zussen te dekken, uit het hertenkamp verwijderd.

Zorgvuldig werken

Zoals gezegd is verdoven en afvoeren een specialistisch en delicaat werk. Zeker bij grote sterke herten vraagt dat veel zorg. We werken met vakmensen en hebben nauw contact met een dierenarts. De verdoving heeft tijd nodig om te gaan werken en in die tijd moet het dier zich veilig en met zo min mogelijk stress door de hertenkamp kunnen bewegen. Aan de verdoving zelf houden de dieren niets over. Maar ook een boswachter kijkt niet onbewogen toe als een hert langzaam door de hoeven gaat. De wetenschap dat het noodzakelijk is voor de gezondheid van de herten op de Koekamp, en dat we dit zeer zorgvuldig doen, helpt.

Onlosmakelijk verbonden met Den Haag

Ik voel ook een zekere nederigheid en trots dat we dit hertenkamp beheren in een traditie van 570 jaar. Een traditie die ook in de toekomst zal blijven bestaan. De herten op de Koekamp maken immers een onlosmakelijk deel uit van het Rijksbeschermd Stadsgezicht zoals dat in 1972 werd aangemerkt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.