Molenviergang in de Zevenhuizer Zoom

Afgelopen weekend vond de Nationale Molendag plaats. Een mooie gelegenheid om de molenviergang in de Tweemanspolder weer eens onder de aandacht te brengen. Deze molenviergang in de Zevenhuizer Zoom is de enige nog werkende in Nederland en heeft zeer interessant verhaal. Want wist je dat in vroeger tijden er wel 80 molens rond de Rotte stonden, die zorgden voor droge voeten in de weide omgeving?

Veenontginning

De bodem van Recreatiegebied Rottemeren bestond rond het jaar 1000 voornamelijk uit een dikke laag veen. Rond die tijd werd er begonnen om deze vrijwel onbewoonbare veen- en moerasgebieden te ontwateren en in cultuur te brengen. Er werden ontwateringssloten gegraven loodrecht op de Rotte. De Rotte loosde dat water vervolgens via de Maas de Noordzee in. Het aldus ontwaterde veen werd op deze manier geschikt voor landbouw. Veen bestaat voor 90% uit water met als gevolg dat ontwaterd veen op termijn inklinkt tot 10% van de oorspronkelijke dikte. Dat zorgt voor een aanzienlijke bodemdaling.

Legakkers

Enkele eeuwen later begon de bevolking flink te groeien. Er ontstonden steden en de vraag naar brandstof voor verwarming, nijverheid en bierbrouwerijen nam enorm toe. Nadat de bossen opgestookt zijn, bleek veen een geschikte alternatieve brandstof. Eerst werd het droge veen boven het grondwater afgegraven. En later ook het veen onder het grondwater, het zogenaamde baggerveen. Dat veen diende echter eerst gedroogd te worden. Daarom werden er smalle stroken land gespaard, die niet ontgraven werden, waarop het baggerveen te drogen kon worden gelegd: de legakkers. Na verloop van tijd ontstonden er op deze manier grote plassen water met smalle legakkers erin. Bij storm werden deze smalle eilanden makkelijk weggespoeld door het opstuwende water. Langzaam maar zeker ontstonden op deze manier grote aaneengesloten plassen. Met het weghalen van het veen onder het grondwater verdween uiteindelijk ook de landbouwgrond en daarmee een inkomsten- en voedselbron. Zodat nadat het veen verdwenen was er nog nauwelijks bronnen van bestaan waren. Een kleine milieuramp voor de bewoners in die tijd.

Molenviergang

Zo ontstond er rond 1600 door vervening een grote diepe plas, waar nu de Tweemanspolder ligt. De soms wel vier meter dikke veenlaag was ontgraven tot aan de kleibodem. In 1720 werd de eerste molen gebouwd direct aan de Rotte om een begin te maken met het uitmalen van de polder. Vervolgens werden er daaropvolgend nog drie molens gebouwd. Die elk steeds een meter water omhoog konden malen. De molens stonden via een boezemsloot met elkaar in verbinding en de laatste molen maalde het water over de dijk de Rotte in. Op deze manier werd het water in etappes langzaam maar zeker de polder uitgemalen. Deze 4 molens wisten uiteindelijk in 1734 gezamenlijk de Tweemanspolder leeg te pompen. De kleibodem verschafte daarna een prima ondergrond voor akkerbouw. Bij overvloedige regenval kan het overtollige water nog steeds op deze manier de polder uitgemalen worden.

Molenbiotoop

Dat deze molenviergang nog daadwerkelijk werkt, maakt hem uniek in Nederland. Pas in 1952 zijn deze molens overbodig geworden. Alle vier de molens zijn bewoond en nog helemaal bedrijfsklaar. Omdat er een relatie bestaat tussen een molen en zijn omgeving spreekt men van een molenbiotoop.  Zo heb je rond een molen een vrije ruimte nodig voor de wind. En hoort er bij een molenviergang een boezemsloot en een plaats waar het water kan worden uitgemalen in een boezem. Zo is het rondom de molenviergang verboden hoge bomen te planten en is er bij de inrichting van de Bleiswijkse Zoom daarom gekozen voor knotwilgen zodat vrije windvang gegarandeerd kan blijven voor de molens in de Tweemanspolder. In Zevenhuizen is een interessant museum gewijd aan deze en de andere molens langs de Rotte. In de hoogtijdagen stonden er meer dan 80 molens langs de Rotte.

Kortom, een echte aanrader eens te komen kijken naar de molenviergang in de Zevenhuizer Zoom.