Aangetaste esen

De eerste keer dat ik van de essentaksterfte hoorde is een jaar of tien geleden. Ik werkte toen bij Landschaperfgoed Utrecht en overlegde met een eigenaar over het beheer van zijn essengriend. Jaarlijks kwam ik daar met een groep vrijwilligers om een deel van de essen stobben af te zetten. Hij vertelde over een uit Polen overgewaaide schimmel die essen ziek maakte. Vooral jonge en net gesnoeide essen bleken vatbaar voor de sporen van deze schimmel die de essentaksterfte veroorzaakt. We besloten om dat jaar het essengriend ongemoeid te laten om aantasting na het snoeien te voorkomen. In de loop van tijd zou het wel duidelijk worden hoe je grienden voortaan het best zou kunnen beheren. Misschien wist de es wel een manier te vinden om zich te weren tegen de schimmel en waren er soorten die resistent waren voor de schimmel.

Inmiddels 10 jaar later weten we dat 80% van de essen in Nederland zijn aangetast door deze schimmelziekte die veroorzaakt wordt door het vals wit bladvlieskelkje. De verwachting is dat uiteindelijk 90% van de essen zal sterven. De schimmel kan zich via sporen over grote afstanden verspreiden. Hij dringt via de bladeren en de takken uiteindelijk de boom binnen.

Zieke essen herkennen

Aangetaste bomen herken je aan de lichte kroon. Je kijkt als het ware door de bladeren heen. Vaak zie je dat er geen bladeren meer zitten aan het einde van de takken en in een later stadium zit de kroon vol dode takken. Verder kun je aan de donkere verkleuringen in de bast, beginnend bij de blad en takaanzet de ziekte herkennen. De essentaksterfte is bijzonder jammer voor de Nederlandse natuur, want de es is een belangrijke en beeldbepalende boom in het landschap. Zeker ook hier in Zuid-Holland is het in sommige bossen een belangrijke hoofdboomsoort. Daarnaast komt hij ook regelmatig voor in lanen.

Omvallende bomen

Door de essentaksterfte worden de essen erg zwak. Op enkele plaatsen in Nederland zijn essen, die ogenschijnlijk niet al te zwaar aangetast waren door de essentaksterfte, nogal onverwachts omgevallen. Wat bleek: door de verminderde vitaliteit ten gevolge van de essentaksterfte bleek de honingzwam goed te kunnen gedijen op deze bomen. De beperkte weerstand van de boom zorgde ervoor dat de honingzwamdraden ongestoord het levende hout van de es kon verteren. Met als gevolg dat ogenschijnlijk niet al te ernstig aangetaste essen spontaan omvielen. De aantasting door de honingzwam werd deze bomen fataal. Bomen die aangetast zijn door de essentaksterfte kunnen door de honingzwam dus zomaar grote takken laten vallen, of zelfs helemaal omvallen.

In de Rottemeren

Helaas heeft de essentaksterfte inmiddels ook de Rottemeren bereikt. Vele essen zijn in meer of mindere mate aangetast. Bomen die een acuut gevaar voor de veiligheid vormen, omdat ze dicht langs wegen, parkeerplaatsen of gebouwen staan, worden of zijn al weggehaald. Daarnaast kampt een smal gebied als de Rottemeren met het probleem dat zo goed als alle bomen die omvallen, vanwege hun lengte, een pad, bebouwing of een parkeerplaats raken.

Omdat in een drukbezocht recreatiegebied als de Rottemeren de veiligheid van de recreanten voorop staat, heeft het bestuur van het Recreatieschap ingestemd met het voorstel van Staatsbosbeheer om de essentaksterfte aan te pakken. Naast de aanpak van de essen gaat het Recreatieschap gelijktijdig werken aan verjonging en een betere menging van soorten in de bossen. In de 2018 zal Staatsbosbeheer starten met de werkzaamheden in het noordelijke gedeelte van de Bleiswijkse Zoom. Zo hoeft er maar één keer gewerkt te worden in het gebied. Daarmee wordt de overlast voor bezoekers in het gebied zoveel mogelijk beperkt.

Werkzaamheden 2018

De komende weken wordt een aanvullende inventarisatie gedaan om de benodigde werkzaamheden te bepalen. Vervolgens wordt in mei begonnen met de bleswerkzaamheden. Dat wil zeggen dat op de bomen die weggehaald moeten worden een oranje stip op streep gezet wordt. Voorafgaand aan het blessen worden de omwonenden en recreanten ingelicht over wat er gaat gebeuren in het gebied.

In 10 jaar tijd is de essentaksterfte uitgegroeid tot een probleem die grootschalig ingrijpen helaas noodzakelijk maakt. Voor de Rottemeren dat het ook een kans is om de bestaande bossen om te vormen tot bossen met een betere soortenmenging, structuur en leeftijdsopbouw. Hierdoor wordt het bos minder vatbaar voor ziektes als de essentaksterfte en zullen de natuurwaarden en biodiversiteit en daarmee ook de recreatiewaarde uiteindelijk toe nemen.