Het boek 'Spiegel van de natuur', door Matthijs Schouten

Ik moet heel eerlijk bekennen dat ik niet echt een boekenlezer ben. Op een of andere manier kan ik me er vaak lastig toe zetten om de rust te nemen en mezelf in een boek te verliezen. Ik pak wel regelmatig een boek uit de kast hoor, maar dan is het vaak om een bepaalde plant op naam te brengen of op te zoeken welke vogel ik heb gezien toen ik van mijn werk naar huis fietste. Heerlijk vind ik dat, eindeloos door natuurboeken bladeren en plaatjes kijken. Ik heb vooral een zwak voor van die oude vergeelde veldgidsen, waar de pagina’s een voor een uitvallen. Toch is er een boek waar ik me wél in heb kunnen verliezen, een aantal jaren terug. Een boek dat zelfs ik nog regelmatig uit de kast trek om weer eens wat in te lezen. Dat boek is ‘Spiegel van de Natuur’, van Matthijs Schouten.

Zingeving in de natuur

Tijdens mijn studie in Wageningen volgde ik op een gegeven moment een vak over natuurfilosofie, over natuurbeelden door de tijd heen. Dit vak werd gegeven door hoogleraar, filosoof en ecoloog Matthijs Schouten. Ontzettend fascinerend vond ik dat vak. Het zette me echt aan het denken over hoe wij in deze westerse wereld met onze omgeving omgaan. Hoe komt het toch dat we door de jaren heen (lees: gedurende duizenden jaren) de verbinding met de natuur grotendeels zijn verloren, terwijl daar de basis van ons bestaan ligt?

Niet geheel toevallig begon ik kort daarna met mijn afstudeeronderzoek, naar zingevende aspecten van de natuur. Ik had mensen bijvoorbeeld gevraagd naar wat voor elementen of activiteiten in de natuur voor hen kunnen bijdragen aan een gevoel van zingeving. Uit de resultaten kwam onder andere naar voren dat vooral het gevoel van ontzag en verwondering, het vergeten van je dagelijkse zorgen, rust, het gevoel onderdeel te zijn van iets groters en schoonheid voor veel mensen de belangrijkste zingevende factoren van de natuur zijn. Er bleek ontzettend veel draagvlak te zijn voor mijn onderzoek. Veel mensen herkenden zich blijkbaar in het verlangen verbonden te zijn met de natuur. Het boek ‘Spiegel van de natuur’ was hierbij een soort van inspiratiebijbel voor mij.

Verschillende natuurbeelden

In het boek worden verschillende visies op natuur beschreven door de ogen van verschillende culturen, op verschillende plekken in de wereld en in verschillende tijdperken. Het begrip ‘natuur’ betekent namelijk voor iedereen wat anders. Waar men in veel oosterse culturen zichzelf ziet als een onderdeel van de natuur, beschouwen wij in onze westerse culturen de natuur meer als een gebruiksvoorwerp. Het boek neemt je mee van de tijd van de schriftloze volkeren tot aan het heden. Telkens begeleid met verhalen en gedichten, foto’s en schilderijen.

In dit boek word je, hoe dan ook, geraakt en verwonderd door wat natuur heeft betekend voor mensen door de tijd heen. Voor de een is natuur een inspiratiebron, een hogere macht, en voor de ander is het gewoon een fijne plek om even tot jezelf te komen en lekker een rondje te gaan wandelen. Ik vind het ontzettend interessant om deze verschillende natuurbeelden terug te zien in kunst en oude geschriften. Het zet mij (een over het algemeen vrij nuchtere westerling) in ieder geval telkens weer aan het denken over mijn eigen natuurbeeld en de rol die natuur speelt in ons menselijk denken. Ik zie ons als mensen echt als onderdeel van de natuur, als slechts een klein element in het grote geheel. Wij hebben de natuur nodig, de natuur ons niet. Ook in mijn werk is het belangrijk om soms even een stapje terug te doen en te beseffen dat de natuur niet puur een gebruiksvoorwerp is, maar ook een belangrijke waarde van zichzelf heeft.

Ik ben blij dat ik dit boek weer eens uit de kast heb getrokken en wat rust heb gevonden om het door te bladeren. In de waan van de dag is het lastig om soms even stil te staan, maar eigenlijk is het stiekem heel fijn om een boek te lezen. Dus als je meer wilt lezen over geschiedenis, kunst en cultuur in relatie tot natuur, dan is dit boek een absolute aanrader. Wellicht helpt het je wel in het (her)vormen je eigen natuurbeeld. Ook als je alleen van plaatjes kijken houdt, want die staan er ook genoeg in.

Deze blog is onderdeel van de Boekenweekspecial in het kader van de Boekenweek 10 t/m 18 maart met thema natuur. De boswachters van dit Boswachtersblog Zuid-Holland schrijven deze week elke dag een blog over hún favoriete natuurboek.