Om ons mensen gezond te houden is een jaar geleden de nieuwe Schijf van Vijf gelanceerd door het Voedingscentrum:

– groente en fruit;
– graanproducten en aardappelen;
– vis, vlees en peulvruchten;
– boter en smeermiddelen;
– drank en dat alles in voldoende mate en liefst zo onbewerkt mogelijk.

Maar hoe zit het met de Schijf van Vijf om onze duinen gezond te houden?

Een vraag
Ik moest eraan denken toen ik een vraag op facebook zag over oude tijden die lijken te herleven in het duin. Rijtjes duindoorns zijn in Berkheide (de Zuidduinen van Katwijk) geplaatst om verstuiving tegen te gaan. In het verleden was dat heel gewoon om het achterliggende land te beschermen tegen het stuivend zand en de zeewering in stand te houden. Maar door nieuwe  wetenschappelijke inzichten en door innovatieve ontwikkelingen (denk aan de Zandmotor) is het vastleggen van zand op grote schaal niet meer nodig. Dus nu is het gek als we dat toch doen want ‘gezonde duinen’ hebben juist stuivend zand nodig om gezond te blijven

Gezonde duinen
‘Gezonde duinen’, iets meer dan een jaar geleden zijn we begonnen om die term te gebruiken. Een term die aan gaf dat er werk aan de winkel is om de soortenrijkdom van het duin in stand te houden en zelfs te verbeteren. Vervolgens zijn er stukken zeereep van struiken ontdaan, delen duin gemaaid, schapen door het duin getrokken en lopen de koeien in een veel groter gebied als eerst. Maar als de Schijf van Vijf ons mensen gezond houdt wat is dan de Schijf van Vijf die het duin gezond houdt?

De Schijf van Vijf voor de duinen
Wind is de eerste op de schijf. Immers als je duinen in beweging wilt hebben dan is wind dé motor om het zand in beweging te krijgen. Door de zon gedroogd zand helpt ook. Zand waait immers makkelijker weg als het droog is. Zon is dus nummer twee. En als het dan ergens neerdaalt, is water wel weer prettig om plantengroei mogelijk te maken. Water in de grond of uit de lucht: nummer drie. Voedsel is onontbeerlijk voor planten en konijnenmest is dan prettig. Voedsel is nummer vier. En ‘last but not least’ laten we kalk als nummer vijf in de schijf opnemen. Want wind en zon zijn de motor, maar kalk verspreiden is het doel. In de Zuid-Hollandse duinen is het kalk wat onontbeerlijk is voor de planten. Kalk blijft in het duin doordat het steeds aangevuld wordt vanaf het strand het land in door de wind en de zon. Maar ook doordat het vanuit diepere lagen wordt opgegraven door konijnen, zandhagedissen en mieren.

Wind, zon, water, voedsel en kalk. En dat alles in voldoende mate en zo onbewerkt mogelijk. Dé Schijf van Vijf voor gezonde duinen. Maar net als bij mensen is het lastig om de balans goed te houden. En in het geval van de duinen is de balans door de mens aardig verstoord. Niet alleen de hoeveelheid voedsel in het duin is groter door de stikstof die we met onze industrie, auto’s en landbouw over het duin uitstrooien. Maar ook het klimaat is aan het veranderen; fellere stormen, meer regen ineens, hetere zomers, nattere winters.

Maatwerk
Toen Jac P. Thijsse (1865-1945) nog rondwandelde door de duinen van Haarlem, stoof het duin veel meer en wisselde aaneengesloten kortgegraasde vlaktes met her en der een duindoorn of meidoorn en grote vlaktes met kaal zand elkaar af. Een beeld zoals we dat ook nu voor ogen hebben. De Schijf van Vijf is dus uit balans en nu moeten we flink werken om de soortenrijkdom overeind te houden, laat staan te vergroten. Dus werken we soms aan meer stuiven. Maar soms leggen we zand op plekken vast als het te hard gaat en zeldzame soorten bedolven raken onder het zand. Zeldzame soorten als het liggend bergvlas in Berkheide. De duinen in balans houden met de Schijf van Vijf vraagt dus om maatwerk. Net als bij ons.