Hersenspinsels na ‘zomaar een vraag’ tijdens een excursie

door Boswachter Jenny van Leeuwen

Onlangs gaf ik een excursie aan een groep in het Haagse Bos. De sfeer zat er goed in: gezelligheid, grappen en grollen, maar zeker ook enthousiasme heerste er in de groep. Dat ze geïnteresseerd waren in het Haagse Bos, de natuur en mijn werk, bleek alleen al uit het feit dat ze zoveel vragen stelden. We liepen flink uit de tijd, maar als dat komt doordat mensen veel vragen stellen, dan laat ik de tijd soms voor wat het is. Tijd moeten we niet té serieus nemen; het moment wel.

Interessante vraag!
Op de terugweg, het schemerde al, kwam iemand uit de groep naast me lopen. Vervolgens stelde hij de meest interessante vraag van allemaal: “Vind je het als boswachter niet frustrerend dat je aan het vechten bent tegen de bierkaai? De natuur -en de mens dus ook- is toch al verloren. En bovendien: de natuur herstelt zich wel als wij mensen er niet meer zijn. Sterker nog, misschien komt er dan wel een dominante soort die veel mooier is. De wereld kan dan evolutionair gezien helemaal opnieuw beginnen.” Geef daar maar eens antwoord op als boswachter. Mijn eerste intuïtieve antwoord was dat ik niet het gevoel heb dat ik aan het vechten ben tegen de bierkaai. Ik zie wel degelijk een positieve trend in (herstel van) natuur als wij als boswachters er mee aan de slag gaan. Een van de meest bedreigde soorten in Nederland, de grutto, doet het nog goed in de reservaten waar wij echt de juiste knoppen kunnen bedienen. Dit geeft energie en daar werk ik dagelijks met volle overtuiging aan. Blijkbaar is het nog niet verloren en zijn er nog kansen voor herstel. Dat was mijn antwoord op dat moment.

Zijden draadje
Maar zo simpel is het antwoord op de vraag natuurlijk niet en mijn gedachtenspinsels gingen later hierover verder. Wat als er uiteindelijk te weinig mensen zijn die deze laatste kansen voor herstel van de natuur zien en willen benutten? Wat als de meerderheid uiteindelijk toch de economie of andere secundaire belangen voor laat gaan? Het eerste belang van mensen is toch een omgeving met voldoende schone lucht, water en voedsel voor allemaal? Dan is respect voor de groene omgeving het eerste waar we nú mee moeten beginnen. De aarde is een mooi en verfijnd netwerk van samenhangende soorten die elkaar nodig hebben. Dit netwerk hangt inmiddels aan een zijden draadje. Maar het hangt nog! Om de aarde gezond te houden, moeten we dit zijden draadje weer verstevigen. Zodat wij ook zelf weer een stevige basis hebben om aan te hangen. Want zo is het: wij hangen vast aan dit netwerk; wij zijn ervan afhánkelijk.

Ruimte om te beschermen
Maar waarom gaan velen dan toch voor hun individuele belang met als drijfveer om er zelf -vaak financieel gedreven- beter van te worden ten koste van die natuur? Ik hoor het om me heen. Belastingen en de eigen portemonnee worden vanzelf weer een hot item als de verkiezingen naderen. Bij verkiezingen wordt natuur amper genoemd als onderwerp in het debat. Waarom kopen sommigen nog steeds het meest goedkope vlees en kleding? Maar ik ben ook niet naïef. Pas als er voldoende welvaart is, zal er ruimte zijn om de natuur te beschermen. Dagelijks overleven is immers ons eerste belang op korte termijn. Maar als het korte termijn overleven gedekt is, zoals in Nederland veelal het geval is -de meesten hebben immers nú voldoende eten en een dak boven hun hoofd- dan wordt het toch tijd om naar het lange termijn overleven te kijken? Zouden we dan niet nú collectief moeten kijken naar de lange termijn en dus de ecologie boven de economie zetten?

Grutto wacht lot af
Af en toe zakt de moed me in de schoenen. In het traject om de weidevogels een toekomst te bieden spelen juist vaak weer die andere belangen een rol: in dit geval de subsidiegelden die onder de boeren worden verdeeld. Daardoor dreigen soms beslissingen te worden genomen die niet in de eerste plaats in het belang zijn van de weidevogels, maar in het belang van individuele boeren. Boeren roepen immers harder dan de grutto’s. Die wachten hun lot gelaten af. Zij zijn van óns afhankelijk.

Dat mensen herhaaldelijk deze mentaliteit van ‘meer en groter’ houden en dus het korte termijn economische belang bovenaan zetten, is de grootste valkuil. We denken hierbij misschien dat we nog tijd hebben, dat er nog rek zit in het zijden draadje, maar wat als dat niet zo is? Tijd moeten we misschien niet te serieus nemen; maar het moment wél. En het moment is nú om samen te werken aan het oplossen van wat we al langere tijd als acuut probleem ontkennen: dat we de aarde langzaam onherstelbaar aan het beschadigen zijn.

Allemaal boswachters
En blijkbaar zijn er ook mensen die denken dat het al te laat is, zoals de vraagsteller tijdens de excursie in het Haagse Bos. Dat kan natuurlijk ook een reden zijn om niet meer te streven naar een gezonde omgeving. De hoop is dan weg, het is een reeds verloren strijd en er zijn geen kansen meer. Maar is het niet te makkelijk om ons lot net zo gelaten als de grutto gewoon maar af te wachten, terwijl wij als dominante soort juist zelf aan de knoppen kunnen draaien? In onze weidevogelreservaten zien we dat zodra je de knoppen goed bedient, herstel mogelijk is. Als ‘wij mensen’ onze omgeving -de aarde- gaan zien als ons reservaat en onszelf als de bedreigde soort, komt er dan misschien wel de juiste energie vrij om de knoppen goed te bedienen? Wellicht kunnen we de knoppen nu nog zo draaien dat er ruimte komt voor herstel.

Eigenlijk zijn we allemaal boswachters in ons eigen reservaat ‘aarde’ én we zijn zelf de bedreigde soort. Een vicieuze cirkel die we zelf kunnen doorbreken als we de rol van boswachter nu pakken. En zeg nou zelf: wie wil er uiteindelijk nou niet boswachter worden?

Geen tijd
Dát was mijn antwoord op de vraag in het bos. Maar ik had uiteraard geen tijd om deze vraag volledig te overdenken en te beantwoorden. Want uiteindelijk is het toch de tijd die tikt. We waren immers al 2 uur onderweg en ik werd door deze groep maar voor 1,5 uur excursie betaald… Zelfs Staatsbosbeheer moet in deze economisch barre tijden toch op de kleintjes letten…?