In het blog van 11 juli is er verteld hoe het hydrologische systeem van de Zandenbosvennen werkt. Het water in de vennen betekent leven voor specialistische plant- en diersoorten. Zij zijn afhankelijk van dit leefgebied met water. In dit blog wordt er ingegaan op de verschillende risico’s die het voortbestaan van de vennen en de bijzondere soorten bedreigd.

Doorworteling gliedelaag (figuur 1, nr. 1)

Op en om de oevers van de Zandenbosvennen staan allemaal bomen. Sommige hiervan staan al vrij scheef. Het geeft een mooi beeld wanneer bomen over water heen hangen, maar er schuilt ook een risico in. De wortels van deze bomen zitten in de voor water ondoorlatende laag, ook wel de gliedelaag genoemd. Wanneer de boom omvalt door bijvoorbeeld een storm, bestaat er de kans dat de gliedelaag kapot scheurt omdat de wortels erdoorheen gegroeid zijn. Wanneer dit gebeurt is het ven lek en loopt deze leeg. Hierdoor kan het gehele ven opdrogen en verdwijnen alle bijzondere dier- en plantensoorten.

Verdamping (figuur 1, nr. 2 & 3)

De bomen rondom de vennen hebben nog een ander negatief effect op het ven. Deze bomen vangen regenwater op en verdampen water via hun bladeren. De Zandenbosvennen zijn van dit regenwater afhankelijk. Het water dat door bomen afgevangen wordt en het deel dat door de wortels wordt opgeslurpt en uiteindelijk verdampt, komt dan niet in de vennen terecht. In langere perioden van droogte kan dit grote gevolgen hebben voor het waterpeil in de vennen. De ontwikkeling van hoogveenvegetatie is afhankelijk van een stabiel waterniveau. Het risico is dus dat de planten en dieren zich niet kunnen ontwikkelen wanneer het peil te laag wordt.

Bladinval (figuur 1, nr. 4)

Naast de twee bovengenoemde risico’s voor de vennen hebben bomen een derde negatief effect. De bomen (vooral de beuken en de Amerikaanse eiken) verliezen ieder jaar hun bladeren. Deze bladeren waaien het ven in waardoor de hoeveelheid nutriënten (stikstof, fosfor en kalium) in het ven toeneemt. Hoogveenvegetaties komen voor in zeer nutriëntarme wateren. Wanneer de hoeveelheid nutriënten in het water toeneemt zullen snelgroeiende plantensoorten de bestaande hoogveensoorten geleidelijk verdringen. Ook het zuurstofgehalte van het water zal dalen. Bij afbraak van in het ven gewaaid blad wordt zuurstof uit het water verbruikt (rotting!). Dit heeft negatieve gevolgen voor de plant- en diersoorten die afhankelijk zijn van zuurstofrijk water. Bij veel blad inwaai zal de leefomgeving van de hoogveensoorten dus sterk achteruitgaan.

Stikstofdepostitie

Stikstof komt in verschillende samenstellingen voor. De depositie van stikstofoxiden (NO_x) en ammoniak (NH₃) heeft op verschillende manieren een negatief effect op de natuur. Een van de nadelen is dat het een verzurend effect heeft op de bodem. Wanneer stikstofoxiden in de lucht reageren met regenwater, wordt er salpeterzuur gevormd. Op de bodem kan ammoniak reageren met zuurstof waardoor er verzurende waterstofionen vrijkomen. Door de verzurende effecten kan er een snellere verwering van mineralen en humus in de bodem optreden. Dit heeft weer gevolgen voor het bodemleven dat afhankelijk is van deze mineralen. Ook de vegetatie zal negatief beïnvloed worden. Sommige soorten groeien beter met een overmaat aan stikstof zoals pijpenstrootje, bramen en brandnetels en verdrukken hiermee de andere soorten. Hierdoor hebben insectensoorten die van de verdrukte planten afhankelijk zijn het ook moeilijk.

Verdroging (figuur 2, nr. 5)

Afgelopen jaren zijn erg droge jaren geweest. Ook dit voorjaar was het alweer te droog. Door de droogte verdampt er water uit de vennen dat, doordat het niet regent, ook niet aangevuld wordt. Het gevaar is dat de voor water ondoorlatende laag aan de randen nog verder uitdroogt en begint te scheuren. Hierdoor raakt de laag lek met als gevaar dat het ven steeds kleiner wordt omdat de ondoorlatende laag steeds kleiner wordt. Wanneer het dan weer gaat regenen zakt het water dieper de bodem in en komt dit niet in het ven terecht.

Graven (figuur 2, nr. 6)

Een ander risico voor het ven is graven. Op de oevers van de vennen zijn al enkele gegraven gaten te zien. De voornaamste oorzaak hiervoor zijn honden. Doordat de ondoorlatende gliedelaag vrij ondiep in de bodem zit kunnen gravende honden deze laag kapot graven. Dit heeft hetzelfde effect als de wortels van bomen die door de laag heen zijn gegroeid en bij omvallen de laag kapot scheuren. Het ven kan door het graven dus lek raken waardoor het water uit de vennen verdwijnt. Dit zou inhouden dat het ven opdroogt en alle waterafhankelijke planten en dieren verdwijnen. Het is lastig om dit soort gaten weer te dichten doordat de laag er honderden jaren over heeft gedaan om ondoorlatend te worden. Er kunnen eigenlijk ook geen hulpstoffen (zoals klei) toegevoegd worden om het gat te dichten omdat dan extra voedingsstoffen aan het ven zouden worden toegevoegd wat onwenselijk is.

De Zandenbosvennen liggen in het Natura2000 gebied ‘de Veluwe’. Dit is een Europees netwerk van natuurgebieden dat gericht is op het beschermen van soorten en hun habitat, vakjargon voor leefgebieden. De lidstaten is gevraagd om het maximale te doen om de kwaliteit te verbeteren of op z’n minst in stand te houden. De provincie Gelderland is hiervoor opdrachtgever.

Nu het vennensysteem, de hydrologie en de risico’s zijn uitgelegd gaan we in het volgende blog in op het proces. Hierbij wordt er ingegaan op de verschillende maatregelen die uitgevoerd kunnen worden om de kwaliteiten van de Zandenbosvennen te behouden en te versterken.