Mannetje waddenviltbij (c) Menno Reemer

Dertig jaar hebben we het in Nederland moeten stellen zonder vondsten van de waddenviltbij. Lang genoeg om de soort een plaatsje op de Rode Lijst te geven in de categorie Verdwenen uit Nederland. Dat leek gerechtvaardigd, want gerichte zoekpogingen op oude vindplaatsen waren vergeefs geweest. Maar deze zomer bracht een verrassing: de waddenviltbij is herontdekt op Texel!
Tekst: Menno Reemer (EIS Kenniscentrum Insecten) & Erik van der Spek (Staatsbosbeheer Texel)
Foto's: Menno Reemer (EIS Kenniscentrum Insecten)

Koekoek van de ijszijdebij
De waddenviltbij is een koekoeksbij. Het vrouwtje bouwt dus zelf geen nest, maar legt haar eitjes in het nest van een andere bijensoort. In dit geval is dat de ijszijdebij, een zeldzame soort die in Nederland alleen bekend is van het Noord-Hollandse duingebied en de Waddeneilanden. Ook deze soort is achteruitgegaan en in recente jaren nog maar enkele malen gevonden.

Van internationaal belang
De waddenviltbij en de ijszijdebij zijn ook op Europees niveau zeldzaam. Hun verspreidingsgebied valt uiteen in twee delen: berggebieden in Centraal-Europa en duingebieden langs de Noord- en Oostzee. In Duitsland zijn deze bijen zeer zeldzaam en alleen van de noordelijke kustgebieden bekend. In België en Groot-Brittannië komen ze niet voor. De Nederlandse populatie is dus van groot internationaal belang.

Elders niet teruggevonden
Oude vondsten van de waddenviltbij zijn bekend van het Zwanenwater en verschillende Waddeneilanden. In recente jaren werd de soort door bijenkenners niet teruggevonden en de laatste vondst dateert alweer uit 1991 op Texel. Het is echter een klein en niet erg opvallend beestje, dus het is niet uitgesloten dat de waddenviltbij ook op andere Waddeneilanden nog een verborgen bestaan leidt. Vooralsnog is de populatie op Texel echter de enige die we kennen, dus het is zaak om daar heel zuinig op te zijn.

Bescherming

De Provincie Noord-Holland is voornemens om nader onderzoek te laten uitvoeren naar enkele bedreigde bijensoorten die op Texel belangrijke populaties hebben, waaronder de ijszijdebij. De herontdekking van de waddenviltbij biedt hier goede aanknopingspunten voor. Als we beter weten wat deze bijen nodig hebben, dan is het misschien mogelijk om verdere achteruitgang te voorkomen en beide soorten in Nederland te behouden. Er ontbreken zijn nog 9 soorten bijen die de laatste decennia niet meer op Texel, waarvan 3 ook niet elders in Nederland, zijn waargenomen. Hieronder 5 soorten hommels. Het zijn vooral soorten van bloemrijke hooiweides.

Andere soorten viltbijen

Op Texel komen ook de gewone viltbij (koeoek van duinzijdebij, wormkruidbij, zuidelijke zijdebij en schorzijdebij) en de heideviltbij (koekoek van duinzijdebij, donkere zijde bij en heizijdebij) voor, die zijn veel makkelijker te vinden.  De soorten zijn lastig uit elkaar te houden. De schorviltbij is uit het Waddengebied niet bekend, al komt de schorzijdebij waar ze koekoek van is hier wel voor. De bonte viltbij, die tot een andere bijenfamilie behoort, komt hier ook niet voor. Het is de koekoek van de gewone  slobkousbij die in kleine aantallen op enkele plekken gevonden kan worden.