De groenknolorchis is een in heel Europa sterk bedreigde soort die het vooral op de Waddeneilanden wel goed doet. Dit komt vooral doordat er regelmatig nieuwe natte duinvalleien ontstaan gedurende de laatste twintig jaar. Het behoud van kleine oude groeiplaatsen van de groen knolorchis komt vooral door beheer in de vorm van maaien en plaggen. Omdat de groenknolorchis een soort is waarvoor Nederland belangrijk is voor het behoud van de soort in Europa is er de laatste jaren regelmatig onderzoek gedaan naar deze soort, voor een deel op Texel.

Aantal wisselt per jaar
Hoeveel groenknolorchissen er op een groeiplaats te vinden zijn wisselt sterk per jaar. Staan er het en ene jaar tientallen dan kunnen het er een paar jaar later duizenden zijn of omgekeerd. Op Texel ontstaan op De Hors gelukkig steeds nieuwe natte duinvalleien, eerst door de aanleg van stuifdijken en nu op een natuurlijke manier. Verder op in de duinen ontstaan maar zelden nieuwe natte duinvalleien door uitstuiving en die zijn maar soms geschikt voor vestiging van deze soort. Ook is de periode dat een vallei geschikt blijft voor de groenknolorchis vaak erg kort. Op Texel is dit vaak maar 15 jaar, wat door maaien wat verlengd kan worden. Op ander plaatsen kan de bodem wel langer dan 50 jaar geschikt blijven.

Wind niet de zaadverspreider
Orchideeën hebben stoffijn zaad. Gedacht werd daarom dat de wind zonder problemen voor verspreiding naar nieuwe geschikte groeiplaatsen zorgt en planten in een groot gebied nauw aan elkaar verwant zullen zijn. Genetisch onderzoek geeft aan dat waarschijnlijk andere manier dan via de wind gebeurt. Verplaatsing van zaad over grote afstand gaat vermoedelijk via vogels en de mens. Er is verwantschap gevonden tussen de Texels populaties onderling en tussen Texels populaties en een populatie op Schiermonnikoog. Maar geen directe verwantschap van Texelse populaties met die van andere eilanden. Voor andere eilanden is er een vergelijkbaar beeld.

Bodemsamenstelling luistert nauw
Uit bodemonderzoek blijkt dat de hoeveelheid organische stof en het gehalte aan aluminium en aan chloride de belangrijkste factoren zijn die bepalen of de groenknolorchis er kan leven. Maar alleen de zuurgraat (pH moet hoger zijn dan 6) lijkt afzonderlijk de groei van deze orchidee te kunnen beperken. Er zijn omstandigheden waar de groen knolorchis wel kan leven op een groeiplaats met veel organische stof, maar dan moet het er erg nat zijn. Het grondwater mag dan niet dieper dan 20-30cm weg zakken, er komt dan maar weinig voedsel uit de organische stof vrij.

Kalkrijk grondwater sleutel
Het grondwater speelt zo wie zo een belangrijke rol. Wanneer vanuit de duinen zoet, zuurstofloos, maar kalkrijk grondwater naar de vallei stroomt is er kans op groen knolorchissen. Door deze kalk aanvoer verzuurt de bodem langzaam. Aanvoer van kalkrijkgrondwater uit de duinen is van levens belang voor de groenknolorchis. Maar wanneer veel andere planten op de plek kunnen gaan groeien verliezen ze op termijn de concurrentie. Gelukkig zorgt de natuur op De Hors steeds voor het ontstaan van nieuwe geschikte groeiplaatsen op ander plaatsen waar de natuur die ruimte niet heeft kan beheer onder goede omstandigheden er voor zorgen dat de groen knolorchis het er langer kan volhouden.

Boswachter Erik van der Spek

Bron: Grootjans et al 2014 Ontwikkeling van zoet-zoutgradiënten met en zonder dynamisch kust beheer in De natuur van de kust.