Wanneer een boom leeft, heeft hij chemische afweerstoffen en fysische eigenschappen die hem tegen insecten en schimmels beschermen. Is de boom net dood dan werkt die verdediging nog steeds. Daarom zijn in bomen die net dood zijn vooral insecten te vinden die in de boomsoort of familie van bomen gespecialiseerd zijn. Die soorten hebben zich aangepast aan die afweer. Schimmels en bacteriën breken die afweer af, waardoor ook andere insecten in het hout kunnen leven. Schimmels zijn de belangrijkste afbrekers van hout. Maar insecten helpen schimmels weer door hun sporen te verslepen. Hoe verder de boom verteerd, hoe minder verschil er is tussen de insecten die er in te vinden zijn.

Opeenvolging van soorten
Bastkevers zijn de eersten die aan een boom beginnen: hun larven leven van de eiwitrijke bast van de boom. Ze zijn vaak specifiek en kunnen zich goed verspreiden om verzwakte bomen te vinden. Ook sommige boktorren, prachtkevers en houtwespen kunnen al in dit stadium in bomen leven. Houtwespen leggen hun eieren door het hout heen in keverlarven die in de boom leven. Dankzij keverlarven, die gangen tot diep in het hout maken, kunnen schimmels en bacteriën bij het kernhout komen. De schimmels zijn weer voedsel voor larven van ambrosiakevers en schimmelmugjes. Deze houtbewonende insecten zijn weer voedsel voor sluipwespen en roofkevers, zoals de bruine tandkever en bloedrode kniptor. Is het hout vermolmd dan krijgen soorten bladsprietkevers en ander kniptorren, slakken, springstaarten en aaltjes hun kans.

Verschil in soorten per boomsoort
Niet alleen het verteringsstadium en de boomsoort bepalen welke dieren er in dode bomen leven. Er zijn ook andere belangrijke factoren. Dode bomen die nog overeind staan, kennen grotere verschillen en overgangen in temperatuur en vochtigheid dan bomen die op de grond liggen. Uiteindelijk vallen ze een keer om en komen ze op de grond te liggen, maar ondertussen hebben allerlei dieren wel in deze bomen kunnen leven. Hoe lang een dode boom blijft staan, verschilt per soort. Berken, beuken, eiken, dennen en sparren blijven in deze volgorde bij gelijke dikte en omstandigheden langer staan. Het aantal soorten per boomsoort verschilt aanzienlijk. Uit eiken zijn 490 soorten (waarvan 84 alleen van eik) bekend uit onze regio, den 209 (55) en es 81 (7).

Nog weinig dood houtDankzij natuurlijker bosbeheer neemt de hoeveelheid dood hout in de Nederlandse bossen langzaam toe (richting de 10m3 per hectare). In een oerwoud kan dood hout wel 50% van het houtvolume uitmaken. In Nederland is ongeveer 40% van alle bosdieren gebonden aan dood hout. Dat is een van de redenen waarom Staatsbosbeheer na de stormen omgewaaide bomen zoveel mogelijk gewoon heeft laten liggen in de bossen van Texel. Alleen wanneer ze paden versperden of wanneer er een risico was dat ze alsnog over paden zouden vallen, zijn ze omgezaagd. Ook wanneer de omgewaaide bomen verder leven, zorgen ze voor meer natuurwaarde in het bos. Het bos krijgt hierdoor meer structuur. Bovendien komt er plaatselijk licht op de grond, waardoor jonge bomen kunnen kiemen of beter kunnen groeien. Het bos wordt zo een stuk gezonder.

Boswachter Erik van der Spek

Bron: Moraal, Leen, Entomologische berichten 74 (1,2) 2-14:28-41, Dood hout en tonderzwammen als minibiotopen voor insecten.