De meeste mensen die het Achterom in Den Burg passeren
hebben het niet in de gaten, maar er vindt weer
een klein drama plaats. Onder de ene lindenboom die in
deze straat groeit, liggen vele tientallen dode hommels.
Dat is later in de zomer nog vaker onder lindebomen te
zien: veel dode insecten. Het betreft vooral hommels en
soms ook wat honingbijen. Lang is gedacht dat dit verschijnsel
zich voordoet omdat de suiker mannose in de
nectar van de lindes giftig is voor hommels en honingbijen.

Hommels sterven door concurrentie
In 2002 heeft de wetenschapswinkel van de Rijksuniversiteit
Groningen laten uitzoeken wat er aan de hand is. Het
blijkt dat de sterfte door concurrentie komt. Er komen
zoveel insecten op de bloesem van de lindes af dat niet
genoeg nectar beschikbaar is voor allen. Het zijn vooral
hommels die hier slachtoffer van worden, omdat ze meer
energie verbruiken bij het zoeken naar nectar dan ze terug
krijgen uit de gevonden nectar. Uiteindelijk gaan ze
hierdoor dood. Hommels hebben hier veel meer last van
dan honingbijen, omdat zij meer energie nodig hebben
om hun vliegspieren op te warmen. Ze moeten dus met
relatief minder inspanning nectar kunnen vinden om er
profijt van te hebben. Bij grote concurrentie komen hommels
energie te kort en kunnen ze hun vliegspieren niet
meer voldoende opwarmen om weg te vliegen om ergens
anders voedsel te zoeken. Op hun laatste krachten
lopen ze van bloem naar bloem om nectar te verzamelen
en uiteindelijk vallen ze uit de boom. Dit gebeurt vooral ’s
middags, wanneer het suikergehalte van de nectar lager
is dan in de ochtend. Het lijkt er ook op dat hommels te
laat merken dat er een energietekort is. Honingbijen hebben
dit vaak wel op tijd in de gaten en beschikken dan
nog over voldoende reserve om naar een andere voedselbron
of de voorraad in hun kast terug te vliegen.

Is het te voorkomen?
Door het planten van plantensoorten en bomen die in
de nazomer bloeien en hommels aantrekken, kan er voor
meer voedsel worden gezorgd. Er is dan meer keuze en
minder kans op voedselconcurrentie. Bij het planten van
soorten waarvan de nectar diep in de bloem zit, worden
de hommels extra geholpen. Hommels hebben meestal
een langere tong dan honingbijen en kunnen beter bij
diepzittende nectar. Dat maakt hommels ook erg belangrijke
bestuivers. Ze kunnen veel plantensoorten goed
bestuiven. Bij hommels overwinteren alleen de koninginnen.
Zij zorgen in het voorjaar voor een nieuw volk. Heeft
dit volk in de zomer te weinig voedsel, dan worden er uit
dit volk geen nieuwe koninginnen geboren. Nu is gebrek
aan beschikbaarheid van voldoende voedsel een van de
belangrijkste reden van de achteruitgang van wilde bijen
in ons land. Hommels zijn hier het meest gevoelig voor. Er
zijn dan ook relatief veel soorten hommels uit Nederland
verdwenen of sterk in aantal achteruitgegaan.

Boswachter Erik van der Spek

Bron: Kleefsma, Willemien; 2002; Massale hommelsterfte
onder lindes. Giftige nectar of hongerdood door
concurrentie?