Hoornaar (Foto: Frank Nieuwenhuizen)

Wanneer je, zoals ondergetekende over de natuur in het algemeen en insecten in het bijzonder schrijft, krijg je regelmatig mensen op bezoek in bezit van jampotten waar zich zo’n geleedpotige in bevindt. Zo kreeg ik enige tijd geleden iemand aan de deur met een dergelijke pot waarvan het deksel muurvast was geschroefd, alsof er zich een giftige schorpioen in bevond. In de pot bleek zich echter een van de mooiste insecten te bevinden die ik ken.

Door Boswachter Frans Nieuwenhuizen

Goudwesp
Het bleek hier om een goudwesp te gaan die hij vanaf een stapel gekloofd hout had gevangen. Goudwespen zijn schitterend gekleurde insecten met een gemiddelde grootte van een kleine centimeter. Ze zijn vrijwel onbehaard maar bezitten zoals opgemerkt fantastische kleuren, groene, rode, blauwe en gouden tinten strijden om de overhand en zijn als het ware over hun gehele lichaam te vinden. Mede daardoor behoren zij tot de fraaist gekleurde zespotigen in de insectenwereld. De volwassen dieren leven als parasieten in de nesten van bijen en wespen, waar ze de eieren afzetten. De larven voeden zich met het broed van hun gastheren. U begrijpt dat een en ander niet zonder gevaar is. Bijen en wespen ‘pikken’ dat natuurlijk niet, maar goudwespen beschermen zich tegen de angels van genoemde bijen en wespen, doordat hun lichaam uit een stevig pantser bestaat waar de angel als het ware op afglijdt. Bovendien kunnen zij zich, wanneer ze fel worden aangevallen, enigszins oprollen waardoor een dodelijke steek vrijwel geen kans van slagen heeft. U moet er maar eens op letten, deze schitterende diertjes komen vaker voor dan u denkt. Tijdens zonnig weer zijn ze op warme muren, op houten schuttingen en op houtstapels te vinden waar ze zich razendsnel voortbewegen. Ze zijn dan ook moeilijk te fotograferen.

Een baar goud
Enkele weken later werd ik verrast door een inwoner van Schoorl die vroeg of ik even langs wilde komen. Hij nam me mee naar de schuur, waar hij enigszins geheimzinnig en snaaks lachend een oude lap opzij haalde. Hij keek me daarbij aan op de manier van een goochelaar, die een baar goud wilde laten zien die hij daaronder had verborgen. Niets was minder waar, het bleek namelijk wederom om een jampotje te gaan waar zich een reusachtige wesp in bevond. Ik zag vrijwel onmiddellijk aan de kleur en grootte dat het hier de koningin betrof van een hoornaar, een van de grootste wespensoorten van ons land. Het diertje was ongeveer 4 cm groot en wanneer je een dergelijk joekel tegenkomt, wil je wel even opzij gaan. Nochtans zijn deze wespen veel minder agressief dan de algemeen voorkomende Duitse en gewone wesp, al moet je de steek van hun angel natuurlijk niet onderschatten.

Genoemde Duitse en gewone wesp komen bij ons het meest voor. Zij zijn het waar wij in de nazomer vrij veel last van kunnen ondervinden, wanneer wij op een terrasje of in de tuin van een biertje of een verfrissing genieten. Deze wespen maken ook regelmatig gebruik van hun angel wanneer ze geïrriteerd raken. Bij dit alles moeten wij echter vooral bedenken dat ze enorme hoeveelheden vliegen en spinnen vangen als voer voor hun jongen. Dit geldt eveneens voor genoemde hoornaars die de laatste jaren steeds meer naar het noorden oprukken. Wanneer je deze prachtige wespen met rust laat, zullen ze je niet lastig vallen. Alleen in de buurt van het nest kunnen ze vervelend voor de mens worden maar dat lijkt me logisch. De nesten worden vrijwel nooit in de grond gemaakt maar vooral in boomholten, onder dakpannen en in nestkasten. (Zoon Frank fotografeerde vorige zomer bovenstaande hoornaar in een karakteristieke houding. Een fraaie opname waarbij de typische kleuren van de hoornaar duidelijk tot uiting komen ). Ik heb deze meneer verteld dat, mocht er zich een nest van hoornaars in zijn tuin vestigen, hij altijd enige afstand moet bewaren. Een afstand van zo’n vier meter lijkt mij voldoende. Mocht dat niet mogelijk zijn, als bijvoorbeeld een dergelijk nest zich bij de ingang van het huis bevindt, tja… dan zal een professionele kracht het bouwsel helaas moeten vernietigen, het is niet anders.

Horzels
Nu we aangeland zijn bij deze prachtige hoornaars (de grootste wespensoort in ons land dus) even een misverstand uit de weg helpen. Je hoort vaak dat deze dieren worden ‘uitgescholden’ voor horzels. Laatst hoorde ik dit zelfs nog tijdens een natuurdocumentaire op de televisie. Horzels hebben helemaal niets met wespen te maken. Het zijn vrij grote en sterk behaarde vliegen die niet kunnen steken omdat vliegen (dus ook deze horzels) nooit een angel bezitten. Als volwassen dier nemen ze zelfs geen voedsel tot zich, omdat ze hoofdzakelijk met de voortplanting bezig zijn. Ze kunnen wèl lastig worden voor de veestapel aangezien ze, al naar gelang de soort, eieren leggen op paarden, schapen, koeien en dergelijke. De uitgekomen maden komen door oplikken in de mond en uiteindelijk in de maag terecht, waarna ze zich vastzetten om zich te goed te doen aan het bloed van hun gastheer. Wanneer ze volgroeid zijn komen ze met de mest naar buiten om zich in de grond te verpoppen. Waarschijnlijk door de moderne geneesmiddelen en betere hygiënische verzorging hoor je gelukkig niet zoveel meer van deze vliegensoorten.

Wij hadden het er net over dat vliegen weliswaar geen angel bezitten maar sommige soorten, zoals de beruchte dazen, kunnen met hun scherpe monddelen wel gemeen bijten. Vooral aan de oevers van water en tijdens zwoel en onweerachtig weer kunnen ze erg vervelend zijn. Hun beet voelt aan als een steek en is een pijnlijke aangelegenheid. Zo word ik liever door een wesp gestoken dan gebeten door een daas. Met hun schitterend gekleurde ogen zijn het echter weer prachtige insecten. Maar dit even terzijde. Waarbij we nog één keer opmerken dat horzels voor de mens totaal onschuldige vliegen zijn, al hoor je nog steeds het tegendeel beweren.

Frans Nieuwenhuizen
Frans Nieuwenhuizen was 42 jaar Boswachter bij Staatbosbeheer in de Schoorlse Duinen. Sinds 2000 geniet hij van zijn welverdiende pensioen en is hij columnist voor schakels (blad voor 55+ in gemeente bergen). Regelmatig schrijft hij een boswachterscolumn om zijn kennis, ervaring en verwondering te delen over de Schoorlse duinen.