De lepelaarskolonie behoort tot de pronkjuwelen van Rottumerplaat. De elegante witte vogels hebben een voorjaar van extremen achter de rug. De kolonie overspoelde twee keer, maar herpakte zich. Recent telden we meer dan zeventig jongen, waarvan dertig een kleurring kregen. Eind goed, al goed. Dankzij de ringen kunnen we hun levensverhaal volgen. Zodat de lepelaars ons kunnen vertellen hoe het met de natuur gesteld is.

Twee keer ging het faliekant mis. Begin april, toen we vanaf de hoge stuifdijk met open mond het overstroomde eiland bekeken, spoelden de lepelaarnesten voor het eerst weg. Op Bevrijdingsdag kroop het wassende water weer de kwelder op. “Net niet tot de lepelaarskolonie”, schatten we in vanaf de uitkijktoren. Later bleek: net wél. Vlak daarvoor hadden we de nesten en de eieren geteld: in de meeste nesten drie stuks, zoals gebruikelijk. Een paar weken later telden we weer: tot onze verrassing zagen we overal één ei. Herlegsels dus. Blijkbaar had de Bevrijdingsvloed ze toch te pakken gekregen.

Eind goed, al goed

Vandaag zien we de kolonie weer van dichtbij. Een glorieus beeld, drie keer is scheepsrecht. Meer dan zeventig forse kuikens tellen we, plus een aantal kleine. Petra de Goeij, lepelaaronderzoeker van de Rijksuniversiteit Groningen loopt mee. Wat ze ziet, stemt haar tevreden. “Meer dan één kuiken per nest is veel. De afgelopen weken zat alles mee: geen overstromingen en ideaal stabiel weer met weinig regen en wind. Met harde wind kunnen de ouders lastig voedsel vinden op het wad. Regen is problematisch wanneer de kuikens niet meer onder de ouders passen.” Dat we geen dode kuikens bij de nesten zien, blijkt uitzonderlijk. “Andere jaren vond ik er vaak een of twee per nest.”

Ernstig zorgen

Hetzelfde patroon zag Petra dit voorjaar op andere eilandkwelders. Ze schrok toen ze half april de kwelder van Schiermonnikoog betrad. “Voor het eerst vond ik er géén bewoonde nesten. Terwijl juist van de eerste broeders – die de beste plekken uitkiezen – relatief de meeste kuikens overleven. Ik maakte me ernstig zorgen. Gelukkig is het overal goed gekomen. Deze populatie kan groeien. Mits ze het eerste jaar weten te overleven.” Zestig procent haalt het alsnog niet, weet Petra, vooral de trekroute naar het zuiden zit vol gevaren. Lepelaars leren van elkaar, vertelt ze. Eten vinden, vliegen, hoogspanningskabels ontwijken: ze kijken het van elkaar af. “Daarom krijgen die daar het moeilijk”, zegt Petra, wijzend naar een stel pasgeboren kuikens. “Over een maand zijn de meeste lepelaars vertrokken van het eiland, terwijl zij dan alles nog moeten leren.”

Zevenduizend ringen aflezers

Dertig kuikens krijgen vandaag kleurringen, die op afstand zijn af te lezen. Kleurringen maken het mogelijk om individuen te volgen, zowel in tijd als ruimte. Ringen van lepelaars gebeurt al dertig jaar in de Waddenzee, de afgelopen zes jaar ook op dit eiland. Meer dan zevenduizend ‘burgerwetenschappers’ dragen bij door ringen af te lezen: van de Waddenzee tot de verste plekken in West-Afrika. Als vogelwachters helpen we natuurlijk graag mee. Een twintigtal ringen kunnen we tot dusver ontcijferen, het gros in de kolonie. Slechts eentje blijkt ‘van hier’, geboren op de plaat, de rest is geringd bij onze buren, op Schiermonnikoog.

Lepelaars zijn honkvast

Degene die hier eenmaal broeden, komen elk jaar terug. Lepelaars zijn honkvast, bevestigt Petra, terwijl ze op de computer de levensverhalen doorneemt. “In augustus verhuizen ze naar de overkant. Dan zitten ze in de Klutenplas en Ruidhorn, twee natuurterreinen bij de Groningse zeedijk. In september vliegen ze langs de westkust naar plekken in Portugal, Zuid-Spanje, Mauritanië en Senegal.” Lepelaars vliegen steeds minder ver. Vloog vroeger tachtig procent naar de kust van Mauritanië, nu blijft eenzelfde percentage in Zuid-Europa hangen. Tijdens het ringen verstoren we tijdelijk de kolonie en de jonge lepelaars. Petra is ervan overtuigd dat de verstoring verantwoord is. “Anders zou ik het niet durven doen. Na afloop zitten de ouders snel weer op het nest. Tijdens de ei- of nestelfase komen we vanwege de verstoring niet in de buurt.”

Laadje eronder openen

Al die levensverhalen wijzen ons de weg. Dat zegt Theunis Piersma, hoogleraar trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij helpt vandaag mee. Ringen van lepelaars is volgens hem van wezenlijk belang. Alleen vogels tellen biedt te weinig inzicht. “Tellingen zijn belangrijk, maar daarmee kunnen we alleen trends in beeld brengen. We weten of soorten toe- of afnemen. Maar niet waarom. Daarvoor moeten we dieper graven, het laadje eronder openen.” Niet alleen krijgen de lepelaars vandaag een ring, ook verzamelen we kots, wegen we ze en doen we tal van metingen. Overleving, trek, dieet, conditie: we weten straks ontzettend veel van ze. “Al die data helpen ons om populatieprocessen te doorgronden. Die kennis is cruciaal om de Waddenzee en gebieden langs de trekroute te beschermen. Je moet voor beleid en beheer de processen begrijpen. Anders doe je maar wat.” Dertig jaar ringwerk heeft de bescherming geholpen. Van het tegengaan van een inpoldering in Noord-Spanje tot het aanbrengen van zogeheten varkensstaarten bij een hoogspanningsleiding in Zuid-Frankrijk: aan meerdere maatregelen liggen ringgegevens ten grondslag.

Tien keer meer lepelaars

De berg ringdata levert nieuwe inzichten op. Verjaagd door roofdieren, vooral de vos, hebben lepelaars de Waddeneilanden ontdekt als veilige haven. Nu vlakt de groei af, ook bij de relatief jonge kolonie op Rottumerplaat. “We zien dat kuikens het moeilijker krijgen. Hoe ouder de kolonie, hoe lager de conditie en de overlevingskans van kuikens.” De kolonies bereiken volgens Theunis hun limiet, omdat op het wad niet meer voedsel verkrijgbaar is. “We dachten altijd dat lepelaars vooral garnaal aten, maar hun hoofdmenu bestaat uit kleine platvissen. Daarmee gaat het niet goed in de Waddenzee.” Met méér platvissen passen volgens Theunis tien keer meer lepelaars op de Waddeneilanden. Ook op Rottumerplaat.

Vinger aan de pols

Rosse grutto’s, grutto’s, kanoeten, drieteenstrandlopers, lepelaars: Theunis volgt trekvogels niet alleen met ringen, maar ook met kleine zenders. Beide methoden vullen elkaar aan. “Met ringen houden we de toestand van kolonies in de gaten. Je weet nooit wanneer de wreedheid toeslaat en de lepelaars ons waarschuwen dat iets in de natuur aan het veranderen is. Minder voedsel bijvoorbeeld, nieuwe gifstoffen of andere bedreigingen.” Volgend jaar weer naar Rottumerplaat, hoopt Petra. “We moeten volhouden. Alleen door te blijven ringen houden we een vinger aan de pols bij de kolonies.” Theunis en Petra laten hun nieuwe boek voor ons achter. Eén lepelaar speelt daarin de hoofdrol. Sinagote heet ze, vernoemd naar het Bretonse dorp waar ze ieder najaar heen trekt. In hun boek beschrijven Theunis en Petra uitvoerig haar levensverhaal. Een pageturner.