Velden met geel rolklaver, zilvergrijs zeealsum, rood en wit prikneus: de planten van Rottumerplaat geven het eiland kleur. De afgelopen weken steken overal planten de kop op die zand en zout kunnen verdragen. Rottumerplaat barst van de bijzondere planten. Dat komt omdat alle kwelderplanten – bij gebrek aan kwelders in Nederland – zeldzaam zijn. Edwin van Hooff en Roos Veeneklaas, twee dierbare vrienden, helpen ons om de planten van Rottumerplaat in kaart te brengen.

In het voorjaar komt de kwelder pas laat tot leven. Toen we hier begin april arriveerden, oogde de kwelder nog bruin en grijs. Inmiddels zien we dagelijks een kleurrijke lappendeken. Met frisgroene velden zeekraal, die later in september dieprood gaan kleuren, velden met zilvergrijs en heerlijk geurend zeealsum en grote arealen lamsoor, dat al voorzichtig paars begint te kleuren. Met elkaar vormen ze een prachtig kleurenpatroon. Kwelderplanten verdienen diep respect. Overstromingen, zout zeewater, extreme droogte: voor ons als vogelwachters is het hier goed toeven, maar voor planten is het echt bikkelen op het kwelder. Alleen échte specialisten kunnen hier overleven. Het bijzondere is: bijna alle plantensoorten die hier voorkomen staan te boek als zeldzaam en worden bedreigd. Waarom? Omdat kwelders zeldzaam zijn in Nederland. Hier gelukkig niet.

Gigantische plantenkennis

Wandelen met plantenkenners verloopt tergend traag. Waar vogelwachters vooral naar boven kijken, scannen zij continu de bodem. Het gros van de tijd zitten of liggen ze op de grond, turend naar minuscule groene sprietjes. Afgelopen weekeinde kwamen Roos Veeneklaas en Edwin van Hooff op bezoek. Om het nuttige met het aangename te combineren. Beide beschikken ze over een gigantische plantenkennis. De uitdaging: de plantenlijst van Rottumerplaat voor dit seizoen opstellen. Als vogelwachter loop ik mee en vink de soorten aan. Vooral in het begin gaat dat razendsnel wanneer ze de soorten opdreunen. Indrukwekkend hoe ze in het veld onooglijke stengels op naam weten te brengen. De écht lastige sprieten bewaart Edwin voor ’s avonds. Turend door zijn loep krijgen ze dan één voor één een naam.

Soortenrijke duinvalleien

Zilte schijnspurrie, zeepostelein, zeekraal, zeewolfsmelk, zilte greppelrus: in de plantennamen die ze opnoemen klinkt vaak de zoute zee terug. Op de lage kwelder, waar het zeewater geregeld overheen spoelt, zijn we snel klaar. “Op een lage kwelder als deze komen slechts zo’n vijfentwintig plantensoorten voor. Hetzelfde geldt voor embryonale duinen. Terwijl in een beekdal of moeras zeker veertig of vijftig soorten staan”, legt Edwin uit. Vooral duinvalleien blijken plantenhotspots. Edwin vindt zo’n vallei onderaan de stuifdijk. “Regenwater dat op de dijk valt, komt hier weer zoet en kalkrijk naar boven.” Knopbies, een pionier van duinvalleivegetaties, vertelt hem dat we op de juiste plek staan. Hij vindt er talloze andere pioniersoorten, zoals geelhartje, sierlijke vetmuur, duinrus en dwergzegge. Aan de westzijde van het eiland mist Edwin een mooie duinvallei. Daar ligt nu een grote zandvlakte, een zogeheten washover waar de zee het zand diep de kwelder in heeft gespoeld. Her en der steken toppen van knopbies nog boven het zand uit. “Vroeger stonden hier ontzettend veel bijzondere soorten”, zegt hij licht teleurgesteld.

Kersvers duingebied

Even later staan we op het Noordrif, het duingebied aan de noordzijde van het eiland. Edwin was hier tien jaar geleden voor het laatst, Roos vijf jaar terug. Ze kijken hun ogen uit. “Dit was toen nog één kale zandplaat”, blikt Edwin terug, terwijl Roos bij haar bezoek al prille duinvorming zag. Nu treffen ze een fors duingebied aan. De noordelijke duinen van Rottumerplaat zijn op Nederlandse schaal bijzonder. Terwijl bijna de gehele kust volgebouwd raakt, en overal in het land de duinen verouderen, ontstaat hier op Rottumerplaat een kersvers duingebied. Uit zichzelf, zonder hulp. Heel bijzonder, bevestigt Roos. “Zeehaver, helmgras en biestarwegras”, somt ze de drie planten op die de prille embryonale duinen met hun wortels helpen vasthouden.

Paars orchideeënveld

“Wat een bizar stuk dit”, roept Roos enthousiast bij de stuifdijk. Aan de noordzijde, bijna bovenop de dijk, ontdekken we een veld met paarse orchideeën en vingerhoedskruid. “Absoluut het meest noordelijke orchideeënveld van Nederland”, zegt ze. Maar welke orchidee is het? Met de Heukels, de plantendeterminatiegids, komen ze er niet uit. Ruggenspraak met dé orchideeënexpert van ons land geeft waarschijnlijk uitsluitsel: het blijkt mogelijk een hybride van twee soorten, namelijk vleeskleurige orchis en gevlekte rietorchis. “Dergelijke combinaties zien we vaker bij orchideeën”, legt Roos uit. Bovenop de stuifdijk valt het haar op hoe kort de vegetatie is met open plekken. “Hier op Rottumerplaat valt het stikstofprobleem blijkbaar mee. De meeste duingebieden, ook op andere Waddeneilanden, lijden flink onder stikstof. Ze raken begroeid met een eenvormige, dichte vegetatie van struiken en grassen.”

Veel verschillende milieus

Meer dan honderdvijftig plantensoorten telt de lijst twee dagen later, waarvan meerdere nieuw voor het eiland. Een aanzienlijk aantal, vindt Edwin. “Rottumerplaat bestaat uit veel verschillende milieus. Van droge duinen tot natte kwelders, van voedselarme zandgrond tot voedselrijkere delen.” Als voorbeeld laat hij het vloedmerk zien. “Anders dan het zand is vloedmerk juist voedselrijk. Daarom groeit hier onder meer stekend loogkruid.” Sommige soorten zijn voor hem een verrassing. “Deze staat bij ons in de tuin”, zegt hij bij prikneus, waarvan sommige bloemen wit kleuren en andere rood. De blauwe zeedistel blijkt ook voor hem een nieuwe soort.

Zoeken naar algemene soorten

Eén nog ontbrekende plant zit Edwin nog dwars. Pas maandagochtend, vlak voordat ze met de boot vertrekken, vindt hij hem: smalle weegbree. “Deze plant is zo ontzettend algemeen. Hij staat overal in het land in wegbermen en graslanden. Maar hier moeten we ernaar zoeken.”