Op sommige dagen was de bonte vliegenvanger de meest talrijke zangvogel op het eiland.

In het najaar trekken miljoenen zangvogels naar zuidelijker gelegen overwinteringsgebieden. Een combinatie van de kortste weg en belangrijke pleisterplaatsen waar vogels onderweg rust en voedsel vinden, bepalen deze ‘Route du Soleil’. De Waddeneilanden zijn één van de belangrijkste tankstations onderweg. Op Rottumerplaat genieten we van wat er allemaal voorbijkomt.

Rottumerplaat is bijzonder vogelrijk maar broedende zangvogels zijn er niet veel. Zelfs de aller algemeenste soorten – zwartkop, merel, pimpelmees, koolmees, roodborst en tjiftjaf – ontbreken als broedvogel op het eiland. Dat komt, met de weinige bosjes, natuurlijk door gebrek aan geschikt broedbiotoop. Van de vele zangvogels die we hier zien, weten we dan ook zéker dat ze niet van het eiland komen. Ze hebben de zee moeten oversteken om hier te komen. Daarnaast is het eiland ook nog eens erg overzichtelijk. Daarom is Rottumerplaat een hele geschikte plek om bewegingen van zangvogels te volgen. Best een unieke situatie.

Eind juni en juli verschenen er ineens vogels die ‘hier helemaal niet thuis horen’. Eerst een pimpelmees gevolgd door een roodborsttapuit, boomkruiper en paapje. Allen jonge vogels en nog volledig in hun juveniele kleed. Dit is dispersie, dat vooraf gaat aan de trek. Dispersie is het uitzwerven van jonge vogels. Het zijn – in tegenstelling tot trek – ongerichte bewegingen. Omdat we zeker weten dat ze niet op het eiland geboren zijn, is het leuk bewijs dat jonge vogels al behoorlijk kunnen zwerven.

Wie komt wanneer?

Maar ook bleek het een voorbode voor trekvogels die al snel het eiland zouden bereiken. De vogels die het verst gaan, komen als eerst. Grofweg kun je het als volgt indelen: augustus is de maand waarin de Afrikagangers doortrekken. Fitissen, bonte vliegenvangers, tuinfluiters, gekraagde roodstaarten en grasmussen. Dit zijn insecteneters die de winter ten zuiden van de Sahara doorbrengen. In september komen vooral soorten die in Zuid-Europa overwinteren; graspieper, zwartkop, tjiftjaf en zanglijster zijn nu aan de beurt. In oktober krijgen we vooral veel vinkachtigen, koperwieken, kramsvogels en goudhanen die in Midden-Europa de winter zullen doorbrengen.

De meeste trekvogels die Rottumerplaat aandoen komen uit Scandinavië. Een groot deel zal de Noordzee vanuit Zuid-Noorwegen noodgedwongen in één ruk oversteken. Dat betekent een non-stop vlucht van ruim 500 kilometer. Dat is niet niks voor vogels van 10 à 20 gram! Je kunt je wel voorstellen dat het dan fijn is om de wind in de rug te hebben, en dat moment wachten veel vogels dan ook af. De aankomst van trekvogels komt hier echt in golven. Zodra de omstandigheden gunstig zijn komen de vogels massaal aan.

Weersomstandigheden

Veel zangvogels trekken ’s nachts, omdat dat veiliger is. De kans dat je door bijvoorbeeld een sperwer gepakt wordt is veel kleiner. Soms gebeurt het dat de vertrekomstandigheden in Zuid-Scandinavië gunstig zijn, maar dat er boven de Waddeneilanden een regenfront hangt. Trekvogels die hier ’s nachts aankomen, komen letterlijk in zwaar weer terecht en gaan naar beneden boven het eerste land dat ze tegenkomen. Veelal is dat Rottumerplaat. In de nacht van 29 op 30 augustus was dat bijvoorbeeld het geval. ’s Ochtends bij het opstaan regende het nog, maar meteen werd duidelijk dat het eiland overladen was met zangvogels. De bosjes ritselden aan alle kanten. Het miegelde van de fitissen, bonte vliegenvangers en gekraagde roodstaarten. Heel bijzonder om mee te maken.

Inmiddels hebben de fitissen plaats gemaakt voor de tjiftjaffen, de grasmussen voor de zwartkoppen en de bonte vliegenvangers voor de roodborsten. Het mooie van zo’n lange tijd hier verblijven is dat je het soortspectrum langzaam ziet verschuiven. De ene soort gaat en de andere komt. Het eiland heeft zich in de afgelopen weken voorbereid op wat nog komen gaat. De duindoorn- en ligusterbosjes hangen vol met rijpe bessen. Brandstof voor de honderden lijsters die in oktober nog zullen komen. De eerste koperwieken hebben het eiland inmiddels al bereikt.

Het is een fascinerend fenomeen en het houdt ons verblijf ook spannend. Je vier maanden vermaken door steeds naar dezelfde vogels te kijken is misschien wat teveel gevraagd, maar hier valt nu iedere dag wel weer wat nieuws te zien en dat houdt ons gemotiveerd.
We wensen alle trekvogels een veilige en voorspoedige reis!

Bram Ubels & Sita van Hoorn