Het is voor ons weer even wennen aan het drukke leven aan de wal. Vandaar dat het schrijven van dit laatste weblog even op zich liet wachten. Maandagavond 3 augustus werden we voor ons huis in Wijk bij Duurstede verwelkomd door een paartje huismussen. Vier maanden lang had ik geen huismus gezien. We waren weer aan de wal. Van onder de dakgoot klonk het vertrouwde pruttelende geluid van de huiszwaluwen die daar nestelen. Op Rottumerplaat had ik wel een enkele huiszwaluw langs zien trekken, maar daar waren het de boerenzwaluwen die het huis gezellig omringden.

Harde wind nekt jonge zwaluwen

Toen we op 3 augustus weggingen van Plaat waren er nog drie boerenzwaluweneieren. Eentje in een nest waaruit al vijf jongen waren uitgevlogen, zodat het waarschijnlijk om een tweede broedsel van dezelfde ouders ging, maar ook twee nieuwe nesten met eieren. In totaal zijn in acht nesten door boerenzwaluwen eieren gelegd. Twee zijn verlaten tijdens het broeden, uit vier nesten zijn 17 kuikens uitgevlogen, en in augustus zullen er mogelijk nog in drie nesten kuikens uit het ei gekomen zijn.

Hoe moeilijk het is om je als zwaluw met succes voort te planten in een voorjaar met zoveel harde wind als dit jaar, bleek wel op 30 juli na de zware voorjaarsstorm van 25 juli, die door drie dagen met harde wind werd gevolgd. Op die dertigste juli vond Doortje 4 dode jonge boerenzwaluwen naast het huis, en op 31 juli vond ik er nog eentje. Omdat we de kuikens geringd hadden, kon ik zien dat het inderdaad om uitgevlogen jongen van Rottumerplaat ging. Twee tot drie weken hadden ze rondgevlogen, werden daarbij nog regelmatig bijgevoerd door hun ouders, maar drie dagen lang slecht weer bleek voor deze vijf een te zware beproeving. Alleen de allersterkste zwaluwtjes redden het dan.

Ook na het uitvliegen voeren de ouders hun jongen nog.

Vliegende mieren

Op zondag 2 augustus zagen we ineens honderden Kok- en tientallen Stormmeeuwen hoog boven de stuifdijk rondcirkelen. Druk met het vangen van vliegende mieren. Dat zwermen van mieren (net als bijen) zie je niet vaak, maar als het gebeurt zijn de kleinere meeuwen er als de kippen bij.

Kokmeeuwen zijn dol op vliegende mieren, en als deze tractatie zich voordoet zijn ze er als de kippen bij.

Bruine Kiekendieven

Twee jonge Bruine Kiekendieven en een niet uitgekomen ei op 10 juli. Het oudste jong was toen 19 dagen oud. Toen we Plaat verlieten op 3 augustus konden ze allebei vliegen.

Terugblikkend op dit seizoen en de diverse blogs, verdienen de Bruine Kiekendieven wel wat extra aandacht. Ten onrechte heb ik tot nu toe weinig over deze prachtige roofvogels geschreven. Met vier paartjes is dit, naast Buizerd en Slechtvalk, de meest talrijke roofvogelsoort op het eiland. Van de vier nesten zijn er drie goed gegaan met resp. 2, 3 en 2 uitgevlogen jongen. Het nest met de meeste eieren (4) vonden we op 10 juli verlaten met kapotte eieren. Of de dader een van de tien paartjes Zwarte Kraaien, die het eiland rijk is, geweest is, of één van de andere Kiekendieven weten we niet.

De jonge Kiekendieven werden vooral gevoed met jonge konijnen en jonge Zilver- en Kleine Mantelmeeuwen en een enkele Graspieper. Later toen er veel jonge Spreeuwen op het eiland waren vielen ook die goed in de smaak. In een eerder weblog schreef ik al dat zelfs een volwassen vrouwtje Wilde Eend ten prooi was gevallen aan een Bruine Kiekendief. Kortom een breed scala aan voedsel staat de Kiekendieven op Rottumerplaat ter beschikking.

Lepelaars

Bij een laatste controle van de lepelaarkolonie op 11 juli vonden we nog twee nesten met kleine kuikens, en zelfs nog een nest met drie eieren. Het is bekend dat Lepelaars een breed broedseizoen hebben en dat er laat in het seizoen nog steeds nieuwe nesten bij komen. De meeste jonge Lepelaars konden op 11 juli al vliegen. Na wat gepuzzel met de GPS-coördinaten van de gevonden nesten kwam ik tot een totaal van 59 verschillende nesten van Lepelaars die dit jaar op Rottumerplaat gebroed hebben. In totaal hebben we 6 dode kuikens gevonden, maar verreweg het merendeel van alle kuikens is vliegvlug geworden.

Door het aflezen van kleurringen hebben we gemerkt dat er uit diverse delen van het Waddengebied lepelaars worden gerecruteerd voor de kolonie op Rottumerplaat. De meesten van de 26 verschillende gemerkte vogels die we hebben afgelezen zijn geboren op Schiermonnikoog, maar dit jaar dook er ook een Lepelaar op die in Sleeswijk-Holstein op Föhr was geboren, eentje die van Mellum (in Nedersaksen) kwam, en twee van Terschelling. Op het allerlaatst, op 28 juli, zagen we zelfs nog een kuiken dat dit voorjaar op Schiermonnikoog was geboren en geringd, en nu kwam vissen op Rottumerplaat.

Eidereenden

Een van de belangrijkste soorten die op Rottumerplaat broedt, is de Eidereend. Over het effect van het verstoren van broedende Eidereenden doen veel verhalen de ronde. Sommigen beweren dat eenmaal van hun nest opgejaagde Eidereenden hun nest voor goed verlaten, en anderen vangen broedende Eidereenden op het nest om ze te ringen en controleren vervolgens jarenlang dezelfde broedende vogels, die dus wel terugkeren op hun nest. Bij onze broedvogelinventarisaties ontdekten we soms tijdig een broedende Eidereend en liepen dan met een boogje om haar heen, zonder dat ze van het nest opvloog. Maar het gebeurde ook dat een Eidereend, voordat wij haar zagen ineens vlak voor onze voeten opvloog. Om de kans op predatie van de eieren door kraaien of meeuwen te minimaliseren, dekten we die legsels dan steeds goed af met het dons van de Eidereend.

Als je het verregende dons opentrekt zijn eischaalschilfers te vinden, als de eieren succesvol zijn uitgekomen.

Nesten zonder verstoring

We hebben na het uitkomen van de eieren de resten van 41 nog niet eerder gevonden Eidernesten ontdekt, en daarvan bleken er 33 succesvol (80 %) en 8 gepredeerd te zijn. Waarschijnlijk is de Zwarte Kraai de belangrijkste predator van Eidereieren op Rottumerplaat, maar ook Zilvermeeuwen en Kleine Mantelmeeuwen vergrijpen zich wel eens aan een ei van de Eidereend. Dit zijn dus allemaal nesten die niet tijdens het broeden door ons zijn verstoord. Met dat percentage kunnen we het succes van de nesten die wel door ons zijn verstoord vergelijken.

Eenmalig verstoorde nesten

Van 52 nesten met eieren hebben we ongewild een Eidereend opgejaagd, en daarvan hebben we er aan het eind van de broedseizoenperiode 43 terug kunnen vinden. Van die 43 waren 33 succesvol, 9 gepredeerd, en 1 verlaten zonder dat de eieren waren opgegeten. Een succespercentage van 77 %, dat niet significant afwijkt van de 80 % die we vonden bij de ongestoorde nesten. Zelfs als alle niet teruggevonden nesten ook gepredeerd zouden zijn geweest dan was het succespercentage 63 % geweest, en ook dat wijkt niet significant af van de 80 %. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er geen enkel effect is van het eenmalig verstoren van broedende Eidereenden, maar wel dat dat verstoren gelukkig meestal geen ernstige gevolgen heeft. Het uiteindelijke broedsucces wordt door een eenmalige verstoring gelukkig niet sterk beïnvloed. Vaak zie je een van het nest verjaagde Eidereend dan ook in een grote cirkel rond vliegen om naar haar nest terug te keren. Er zijn ongetwijfeld gevallen waarin de Eiders hun nest definitief verlaten na verstoord te zijn, maar het zou kunnen dat dit Eiders zijn die toch al op het punt stonden hun broedpoging op te geven, omdat hun vetvoorraden onvoldoende waren om het de hele broedtijd vol te houden. In overeenstemming daarmee is dat de van de twaalf Eidereenden die we op een nest hebben zien zitten zonder dat ze opvlogen, er bij latere controle geen enkel nest gepredeerd bleek te zijn. Degenen die zo vast broeden, zijn de meest succesvolle broeders, althans in een gebied waar geen vossen voorkomen.

In weblog 2 heb ik al een schatting gemaakt dat het totaal aantal op Rottumerplaat nestelende Eiders 950 bedraagt. Omdat we zo voorzichtig mogelijk opereerden tijdens de broedtijd op het eiland, hebben we slechts een klein deel van deze nesten verstoord. De grote aantallen kuikens die dit jaar groot geworden zijn op Rottumerplaat bevestigen dat. 2015 was een topjaar voor de Eidereenden. Op de foto een “kleuterklas” met hun drie “juffen” op weg naar de Binnenzee aan de oostzijde van Rottumerplaat.

In vergelijking met 2013 viel vooral op hoe weinig Eiderkuikens er in 2015 door Zilver- en Kleine Mantelmeeuwen werden opgegeten. Kennelijk was er zoveel alternatief voedsel voor de meeuwen, dat het voor hen niet loonde om achter de Eiderkuikens aan te gaan.

Ook een goed jaar voor de grote meeuwen

Dat het een goed jaar voor de meeuwen zelf was, bleek uit het grote aantal jongen dat groot werd, en uit het feit dat we in de kolonies weinig zwakke kuikens zagen. Een garnalenvisser, die ik sprak, was het ook opgevallen dat er dit jaar achter zijn schip aan opvallend veel en opvallend krachtig vliegende jonge meeuwen vlogen. In weblog 6 schreef ik al iets over de resultaten van de enclosures waarin we het broedsucces van Zilver- en Kleine Mantelmeeuwen (TMAP) volgden, maar daarnaast hebben we ook alle kolonies in kaart gebracht en langs diverse transecten steeds in vakken van 8 meter x 8 meter precies het aantal nesten geteld. We hebben nu ook beter geleerd hoe je nesten van Zilvermeeuwen (te herkennen aan veel restjes van nonnetjes (schelpen) en krabben) kunt onderscheiden van die van Kleine Mantelmeeuwen (gekenmerkt door grasbraakballen en meer in de vegetatie verscholen). Wie had ooit gedacht dat ik na mijn pensionering nog een halve meeuwenonderzoeker zou worden? Met de door ons verzamelde gegevens schatten we het aantal nesten van Zilvermeeuwen op 1200 en van Kleine Mantelmeeuwen op 3050. Oppervlakkig gezien lijkt het vaak of er meer Zilvermeeuwen dan Kleine Mantelmeeuwen zijn, maar dat komt omdat de Kleine Mantelmeeuwen veel dichter opeen nestelen, en dat bovendien meer verscholen in de vegetatie doen, terwijl de Zilvermeeuwen graag op duintopjes broeden.

Zeehonden

De bemanning van de Harder telde dit jaar 400 oude en 300 jonge gewone zeehonden in het Schild ten oosten van Rottumerplaat. Ook voor de zeehonden dus een prima jaar. In tegenstelling tot 2013 vonden we dit jaar maar één dode huiler op het strand. Diverse andere huilers, vaak in groepjes van twee bijelkaar, zwommen steeds op eigen kracht weer weg. Wel vonden we tweemaal een dode volwassen zeehond en één keer een dode Bruinvis.

Toegift

“Een IJsvogel!”,

riep Doortje toen we op de toren zaten op onze laatste zaterdag van het seizoen. En ja, op de puindam zat een IJsvogel. Aan de oostkant van deze dam is een prieltje uitgespoeld door het krachtig afstromende water na zeer hoge tijen. Ook bij laagwater blijft daar water staan met garnalen en grondeltjes. De IJsvogel stond daarboven te bidden en plonsde het water in om die te verschalken, en ging daarna weer op de puindam zitten. Volgens het boek “Fauna van Rottum” van boswachter Nico de Vries is dit de derde keer dat dit prachtige blauwe vogeltje op Rottumerplaat wordt gezien. Een zeer zeldzame dwaalgast. Ik herinner me echter ook het spectaculaire verhaal van Bernard Spaans, die op Rottumerplaat een Slechtvalk zag opvliegen, ging kijken wat daar voor prooi lag, en toen ontdekte dat die Slechtvalk een IJsvogel had geslagen.

Dank

De Harder met zijn bemanning van de Waddenunit vormt een onmisbare schakel in de bevoorrading, vervoer en toezicht van de Rottums. Het hele broedseizoen zijn we ondersteund door de bemanning. Zonder hun vakmanschap en kennis van alle geulen en prielen rondom de Rottums, is goede bemensing van een eiland als Rottumerplaat voor Staatsbosbeheer onmogelijk (de organisatie heeft immers geen schip). We zijn Klaas  Kreuijer Freek- Jan de Wal en Jan Kostwinner dan ook zeer dankbaar voor de toegewijde manier waarop zij hun vak uitoefenen. Staatsbosbeheer en in het bijzonder boswachter Bert Corté danken wij voor het feit dat zij de uitvoering als vogelwacht in 2015 weer aan ons hebben toevertrouwd, en tot slot willen we graag alle lezers van dit weblog bedanken voor hun enthousiaste reacties. Op deze manier kunnen veel meer mensen meegenieten van dit goed beschermde eiland. Wij zullen de wijdsheid en rust van dit prachtige vrijwel ongestoorde plekje in het Waddengebied zeker gaan missen.

De volle maan schijnt over het wad bij Rottumerplaat.

Wijk bij Duurstede, 28 augustus 2015

Bart Ebbinge (tekst) en Doortje Dallmeijer (foto’s)