Rode geuzen en ooievaars in de Gendtse Waard

Na ruim vier jaar planvoorbereiding is het zover. Samen met K3Delta, steenfabriek de Zandberg en in nauwe samenwerking met Lingewaard Natuurlijk en bewoners, starten we met de herinrichting van het westelijk deel van de Gendtse Waard. Als oud inwoner van Gendt ben ik er trots op dat we met deze partijen ook hier kunnen werken aan het ontwikkelen en verbinden van natuur in de Gelderse Poort.

De Gendtse Waard, of de Gendtse Polder zoals het in de volksmond vaak heet, is de uiterwaard langs de Waal bij Gendt, in de gemeente Lingewaard, midden in de Gelderse Poort. Gendt is het dorp waar ik de eerste 18 jaar van mijn leven woonde. Samen met mijn vader ging ik er vissen (al was dat niet echt mijn hobby en bekeek ik liever langsvliegende vogeltjes), als kind bouwde ik er hutten en ving er kikkers en salamanders.

Vanaf 1993 ging ik er als vrijwilliger broedvogels tellen. Het was een prachtgebied met veel weidevogels op het boerenland, moerasvogels in de oude kleiputten en steenuilen in oude gebouwtjes die een overblijfsel waren van de steenfabricage. Maar het was ook de tijd dat er een kabelsmelterij zich in het gebied vestigde, er stockcar races werden georganiseerd en waarin de landbouw langzaam intensiveerde.

De grootste verandering was misschien wel dat het gebied steeds droger werd. Dit droger worden speelt in grote delen van het rivierengebied. En dit komt doordat de Waal in de tweede helft van de negentiende eeuw is vastgelegd met kribben. Sindsdien zakt de rivier als het ware weg in de grond; jaarlijks slijt de rivier zichzelf 2 tot 2,5 centimeter verder in. De waterstand in de uiterwaard is bij laagwater dus meer dan 60 centimeter lager dan toen ik startte met het tellen van vogels. Waren in 1993 de graslanden in het voorjaar nat en geschikt voor weidevogels, zo zijn ze nu gortdroog.

Wat ook veranderde was dat oude kleiputten die waren ontstaan door kleiwinning voor de steenfabriek spontaan begroeiden met ooibos. Waar in mijn jeugd nauwelijks bomen groeiden leven nu vogels van ‘oude’ bossen zoals boomklever, groene specht en gekraagde roodstaart. De veranderingen in het landschap zorgden dus voor winnaars en verliezers.

Nog maar een paar jaar geleden is het oostelijk deel van de Gendtse Waard omgevormd tot natuur. Het oude racecircuit en bedrijfspanden maakten er plaats voor natuur en ooibossen kregen meer ruimte om er te groeien. Sindsdien wordt dat deel ook het hele jaar door begraasd door runderen en paarden.

Datzelfde gaat nu gebeuren in het westelijk deel. Een zandwinning is hiervoor de economische motor. Zonder deze winning van delfstoffen voor de bouw, zou dit gebied niet omgevormd kunnen worden tot natuur. In ongeveer acht jaar tijd ondergaat het gebied een metamorfose. Wie er straks terugkomt kan er struinen en fietsen en vogels kijken in de waterrijke natuur.

Niet het hele gebied gaat op de schop. Zo blijft de oeverwal tussen steenfabriek de Zandberg en de Konijnenwaard ongeroerd. Hier doen dit jaar al de runderen en paarden hun intrede en kunnen ze van Sprok aan de westkant van de Bemmelse Waard tot hier lopen. Ook aan de noordkant van het Gendtse Waard wordt al een deel gekoppeld aan het bestaande begrazingsgebied in oostelijk deel van de Gendtse Waard.

Deze week zijn de werkzaamheden gestart. Een gat wordt gegraven waarin straks de zandzuiger komt te liggen en binnenkort start de opbouw van de grote zandklasseerinstallatie en van de transportband voor het zand richting de rivier.

Grote veranderingen dus, en soms is dat even slikken. Maar bedenk je dan dat de meest waardevolle natuur in de Gendtse Waard zich nu bevind op de plekken waar tot in de jaren tachtig klei werd afgegraven en waar in de jaren vijftig zand werd gewonnen; ook toen waren er jaren lang graafmachines en zandzuigers actief. Jaren later is iedereen die tijd vergeten en is het er nu genieten van bijzondere natuur. En dat ga ik straks ook hier doen. Niet van de natuur van vroeger, maar van de natuur van de toekomst. Wat dat precies wordt is een verassing, maar gebieden zoals de Milingerwaard, maar ook de oude kleiputten in Gendt, laten zien dat de resultaten spectaculair en veelbelovend zijn. Ik hoop dat jullie er straks ook kunnen gaan genieten in een fraai landschap, rijk aan natuur, waar mensen wonen en nog steeds stenen worden gebakken in de steenfabriek.

Uitgebreide informatie over het de herinrichting van de Gendtse Waard lees je op de website van Staatsbosbeheer en op de website van K3Delta en in het inrichtingsplan.