Binden van gekapte Wilgentakken (foto: archief Staatsbosbeheer)

Deze maand is het 70 jaar geleden dat in grote delen van Zuidwest Nederland de watersnoodramp plaatsvond. Vanuit Twente werd er een bijdrage geleverd aan het leveren van rijshout voor herstel van de dijken. Er werden gevlochten zinkstukken van gemaakt die nodig waren voor de versterking en bescherming van de dijkvoeten.

Rijshout is de verzamelnaam voor staken en tenen van veelal wilgenhout die oorspronkelijk werden geoogst in de grienden langs de rivieren en in de Biesbosch. Het is niet heel bekend dat er ook vanuit Twente rijshout afkomstig was.

Onlangs deed onze collega Berco Hoegen historisch landschapsonderzoek naar grienden. Tijdens zijn onderzoek kwam hij daarbij ook uit in Saasveld, waar twee griendcomplexen aangelegd waren, gelegen op plaatsen, welke we nu kennen als het Gravenbosch en de Saasvelder Meeden. Onderstaande informatie is een bewerking van de informatie uit het rapport van Berco.

Een korte blik terug in de tijd

Op de topografische kaart uit 1905 lijkt Saasveld een gehucht. Prominent in het dorp ligt de, in 1926 in gebruik genomen, rooms katholieke Sint-Plechelmuskerk, op een plek die omringd lijkt door een slotgracht. Aan de zuidzijde ligt een dorpsbosje, aan de oostzijde bevindt zich een beekdal van de Saasvelder beek. Deze beek stroomt in noordwestelijke richting, mogelijk voedde deze beek de “slotgracht”, en stroomt dan verder in de richting van Waterhoeks Veld en naar het gehucht Dulder.

Kort voor de Tweede Wereldoorlog is het opvallend dat het beekdal van de Saasvelder beek en de wat zuidelijker gelegen Saasvelder Meeden zijn ingetekend als griend. In Overijssel kwam wel griend voor, met name langs de IJssel. Maar ook op andere plaatsen werd griendhout geoogst. In Twente lag in de gemeente Weerselo zo’n 71 hectare griend, waaronder in Saasveld.

Griendbossen in Twente?

Zoals eerder geschreven, verwacht je grienden in de Biesbosch en langs de grote rivieren. Hoe kan het dan dat er toch grienden in Twente te vinden waren? De Nederlandse overheid kocht vanaf 1920 in Almelo, Culemborg, Doornebroek (Raalte), Emsterbroek, Espelo, Helmond, Langweer, Someren, Weerselo, Zalk en Zuthem gronden aan, met het doel om er grienden aan te leggen. De aankoop en exploitatie werd uitbesteed aan de Heidemaatschappij. De Heidemaatschappij werd opgericht om te adviseren in het adviseren bij en het stimuleren van de ontginning van woeste gronden, het aanleggen en in stand houden van bossen en het aanleggen en onderhouden van bevloeiings- en grondverbeteringswerken. Het in de aangekochte percelen geproduceerde rijshout werd gebruikt voor de Zuiderzeewerken. Hout dat niet voor deze werken konden worden toegepast, werd aan griendhandelaren verkocht.

De verspreiding door het gehele land van de grienden viel volgens een paginagroot artikel in Tubantia van zaterdag 5 november 1932 als volgt te verklaren: “Deze cultures, wilde het Rijk, zouden over heel het land verspreid moeten liggen, opdat ze in zooveel mogelijk streken meteen een middel zouden zijn voor werkverruiming en om gedekt te zijn hier, wanneer elders eens de cultuur zou mislukken of te weinig zou opleveren”.

In het artikel staat verder de keuze voor Weerselo en Saasveld verder toegelicht:

“Ook in Twente zou een griendbedrijf worden ingericht en waar zou men daarvoor geschikter grond kunnen vinden dan in de gemeente Weerselo. In deze gemeente toch ligt heel wat van nature goeden grond, welke echter door den allermiserabelsten waterstaatkundigen toestand tot nog toe niet in cultuur gebracht kon worden. Geen wonder dus, dat de Heidemaatschappij in Weerselo rondkeek naar perceelen die voor griendcultuur met betrekkelijk geringe moeite geschikt gemaakt konden worden en zij vond die in de Saasvelder Meden en dicht bij de kerk in Saasveld”.

De beweegredenen van de Nederlandse overheid voor het waarom van het willen aanleggen van grienden, worden niet geheel duidelijk uit de archieven. Waarschijnlijk is een constante aanvoer van een gegarandeerd volume een belangrijke reden geweest. Wellicht heeft ook meegespeeld dat een inkrimping van het areaal griend de prijzen zou kunnen opdrijven. Door zelf over een flink areaal griend te beschikken, kon voorkomen worden dat de prijzen onevenredig opgedreven werden. Aan de andere kant stelt de exploitatie en de aankoop van grond de overheid voor een ander probleem, het op een dergelijke schaal organiseren van een eigen Rijksgriendbedrijf is zeker niet goedkoop en de grondrente drukte zwaar op de exploitatie.

Griend in het Gravenbosch in Saasveld

In 1934 verschijnt het griend in het Gravenbosch op de topografische kaart, in 1935 kleuren de Saasvelder Meeden groen van het griend. Als na aankoop de aanplant vrij snel is gerealiseerd, zou in principe na een jaar of drie de eerste oogst kunnen hebben plaatsgevonden. Aanvankelijk zal dat vooral snijteen geweest zijn, na twee à drie keer oogsten (met tussenpozen van drie à vier jaar) zal er geleidelijk zwaarder hout geoogst zijn.

De productie van griendhout in Saasveld vond in ieder geval plaats tot 1951, daarna zij er geen overzichten met geleverde hoeveelheden rijshout meer voorhanden. Bijzonder is wel om te vermelden dat bij de Watersnoodramp in 1953 de burgemeester van Borne, de heer Kaufmann het initiatief nam om vanuit de gemeenten Weerselo en Borne rijshout te leveren aan de gemeente Ouddorp. Onder vaak koude en gure winterse omstandigheden werd zeven dagen langs onafgebroken gewerkt door vrijwilligers. Burgers, scholieren en boeren met paard, wagen en tractor en textielarbeiders van texielfabriek Spanjaard uit Borne werden ingezet om het rijshout te hakken. De Heidemij en Staatsbosbeheer hadden bij dit werk de leiding. Daarna is van de productie van griendhout in Saasveld -voor zover we kunnen terugvinden- geen sprake meer. Maar in het voormalige griend in het Gravenbosch zijn nog steeds de vele aangeplante soorten wilgen terug te vinden.

Tip: Op www.robsarchief.nl zijn diverse filmpjes te vinden over de levering van rijshout aan Ouddorp.