Luchtfoto Zunasche Heide

Allerlei zichtbare elementen in het landschap van de Sallandse Heuvelrug herinneren ons aan het feit dat vele duizenden jaren geleden enorme ijsmassa’s hier het landschap hebben gevormd. Denk bijvoorbeeld aan de Holterberg en De Koningsbelt. Maar er zijn ook plekken in het landschap die wat minder in het oog springen en waar u vermoedelijk regelmatig onwetend aan voorbij fietst. U kent waarschijnlijk het dode berkenbosje aan de Blokkendijk op de Zunasche Heide tussen Nijverdal en Rijssen wel. Wist u dat deze berken zich midden in een bijzonder geologisch restant van zo’n 12.000 jaar oud staan? Een pingo-ruïne.

Een pingo is een heuvel die ontstaat als een ondergrondse ijsklomp – een zogenoemde ijslens – de bodem omhoog duwt. Deze kunnen tot wel zestig meter hoog worden en driehonderd meter breed. In Canada, Groenland en Siberië zijn deze heuvels in een verder vlak toendra-landschap nog steeds te zien. Het woord pingo komt van de Inuit en betekent ‘heuvel die groeit’.Een voorwaarde voor het ontstaan van zo’n heuvel, is de aanwezigheid van permafrost. Het is dan zo koud, dat de ondergrond permanent bevroren is. Zo’n 12.000 jaar geleden was het in ons land zo extreem koud, dat er een diepe bevroren laag in de bodem zat. Onder deze laag staat het grondwater onder grote druk. Als er scheuren in de permafrost ontstaan, komt dit grondwater omhoog. Het bevriest vervolgens weer door de kou van de bevroren bodem. Er vormt zich een ijslens, die door de aanvoer van meer grondwater steeds groter wordt. De ijslens wordt omhoog gestuwd en duwt de bovengrond mee omhoog tot een heuvel. Deze pingo heeft dus een kern van ijs.

Als er scheuren in de bovenlaag komen en er zonlicht op die ijskern komt, smelt het ijs langzaam. Smeltwater neemt grond van de bovenlaag mee in de stroom naar beneden wat zich aan de voet van de heuvel ophoopt. Er ontstaat dus een aarden wal rondom de krater die achter is gebleven nadat de het ijs van de pingo gesmolten is. Wat overblijft is de ruïne van een pingo.

Na verloop van tijd warmt onze regio zich op en vult het kratermeer zich met planten. Afgestorven planten verrotten niet, maar vormen een veenlaag. Uiteindelijk is de hele krater gevuld met veen. Inwoners van het gebied hebben dit veen gewonnen als brandstof, waardoor er vaak weer een vennetje ontstaat.

Pingo ruïne op de Zunasche Heide

Op de Zunasche Heide is een deel van de pingo-ruïne opgevuld met zand tijdens de ontginningen van de vorige eeuw. Bij de huidige werkzaamheden in het gebied wordt deze opvulling weer verwijderd om de pingo-ruïne te herstellen. Een deel van de aarden wal langs de ruïne is bij de ontginningen niet afgegraven en zal ook nu behouden blijven. De dode berken zijn door het stijgen van het grondwater met hun wortels in het water komen te staan. Berken kunnen daar niet goed tegen en zijn afgestorven. Veel andere soorten gedijen daar juist heel goed bij en die groeien nu volop tussen de dode berken.

Pingo-ruïnes komen in Nederland voornamelijk voor in Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel. Het zijn bijzondere historische verschijnselen die ons herinneren aan lang, lang, lang vervlogen tijden. De volgende keer dat u over de Blokkendijk fietst kijkt u misschien met andere ogen naar het landschap…