Perfect gecamoufleerd: De nachtzwaluw

Ooit, ik denk dat ik een jaar of 12 was, hoorde ik het geluid van de 'mysterieuze snorder' voor het eerst. Samen met mijn vader ging ik nachtzwaluwen luisteren op de Stroeërheide, in de buurt van onze toenmalige woonplaats op de Veluwe. Het geluid vergeet ik nooit meer en nog elk jaar ga ik minstens één keer nachtzwaluwen luisteren. Samen met mijn vader. Stil zijn, luisteren en altijd weer de spanning of we 'm gaan horen. De kansen nemen gelukkig toe.

De nachtzwaluw, een vogel die in Nederland vooral in het midden, oosten en zuiden van ons land voorkomt. De Veluwe, Noord-Brabant en Noord-Limburg nemen een groot deel van de landelijke populatie voor hun rekening. Maar ook op de Sallandse Heuvelrug en op de Borkeld nemen de aantallen nachtzwaluwen toe. De populatie nachtzwaluwen nam sinds de Tweede Wereldoorlog af, onder andere door ontginning van broedgebieden. In de jaren ’70 en ’80 was er nog een heel kleine populatie over in Nederland. Vanwege de eerder genoemde oorzaak, maar ook door kleine of geïsoleerd liggende heidevelden. Echter, de laatste twintig jaar gaat het weer beter met de nachtzwaluw. Die opleving heeft deels te maken met selectieve boskap en andere vormen van heideherstel die tot vergroting van broedmogelijkheden voor de nachtzwaluw leiden.

Inventariseren van de nachtzwaluw

Op dit moment worden op de Sallandse Heuvelrug de territoria van de nachtzwaluw geïnventariseerd door leden van de Vogelwerkgroep Midden Overijssel. Gedurende een drietal avonden eind juni, begin juli worden er op meerdere telplaatsen tellingen verricht. Aan de hand van het luisteren naar zang (het ratelen), de roep (een paddengeluid) en vleugelklappen worden waarnemingen gedaan. Natuurlijk kunnen er ook visuele waarnemingen worden gedaan. De waarnemingen worden na afloop van de drie telavonden met behulp van een computerprogramma geanalyseerd en aan de hand daarvan wordt het aantal territoria van de nachtzwaluw geteld. Vorig jaar waren er 102 territoria op de Sallandse Heuvelrug, waarmee het tot de top van de leefgebieden in Overijssel behoort.

Een geluidsopname van de zang van een nachtzwaluw. Opname gemaakt in 2012 op de Sprengenberg door Leo Kemper.

Onze ‘mysterieuze snorder’ leeft doorgaans op droge en halfopen terreinen. Doorgaans, want wetten bestaan niet in de natuur. Onlangs kwamen collega Bas en ik er met de Junior Rangers van de Sallandse Heuvelrug tijdens een excursie één tegen, broedend. Aan de rand van de kort gemaaide heide. We hadden de broedende vogel niet opgemerkt als deze niet was opgevlogen en daarmee de eieren even onbewaakt achterliet. Op de onderstaande foto, die Bas snel maakte voor we doorliepen, kun je duidelijk zien dat nachtzwaluwen geen nest bouwen, maar gewoon op de grond broeden. Soms tussen een paar dode takken of nabij een vliegden. De boom dient dan als schuil- en zangplaats. Ze vertrouwen op hun goede camouflage!

Excursies

Die camouflage is dan ook gelijk de reden dat je overdag nachtzwaluwen zelden of nooit tegen komt. De nachtzwaluw is zo goed gecamoufleerd dat je deze vogel kan passeren op een halve meter afstand zonder dat je hem ziet of dat hij zich verroert! Maar, je kunt in deze tijd ’s avonds laat onder leiding van een gids wel zelf eens ervaren wat het is om een nachtzwaluw te horen of te zien. Gidsen nemen je graag een keer mee tijdens zo’n excursie. Ik kan het je zeker aanraden, want het is en blijft een magische ervaring!

Staatsbosbeheer en het IVN Rijssen – Enter organiseren excursies op respectievelijk de Sallandse Heuvelrug en De Borkeld. Kijk op de volgende links voor de tijden en prijzen èn indien noodzakelijk om te reserveren.

• Sallandse Heuvelrug – Excursies op 23 juli & 28 augustus a.s.
• De Borkeld – Excursie op 7 juli a.s.

Ik hoop op veel mooie avonden en ben benieuwd of je net zulke mooie herinneringen aan deze vogels hebt als mij!

Met groene groet,

Kees Jan Westra,
Boswachter Salland