In het vroege voorjaar van 2023 werd er een vispassage tussen de Lage Vaart en de Kitstocht in de Oostvaardersplassen aangelegd. Deze vispassage, een bekkenstuwpassage, moet het voor vissen mogelijk maken om de natte graslanden en de diepere poelen bij de Waterlanden te bereiken. Het ondiepere water is de ideale paaiplaats voor een aantal soorten zoals de driedoornige stekelbaars. Visetende vogels als lepelaar, kleine en grote zilverreiger en dodaars profiteren op hun beurt weer van het toenemende voedselaanbod. Afgelopen week startte het monitoringsonderzoek naar de werking van deze passage. Onder leiding van Joep de Leeuw en Joey Volwater werden door de masterstudenten Kyra Beeftink en Matthijs Ledder fuiken gezet om te kijken welke vissen gebruik maken van de vispassage. Voor de onderzoeksgroep is dit monitoringsonderzoek onderdeel van een groter onderzoek naar vissen in Nationaal Park Nieuw Land, op de Marker Wadden, Markermeer en de Oostvaardersplassen. In deze gastblog vertellen Kyra en Matthijs over hun onderzoek naar het leven onder water.

Deze zomer lopen wij – Kyra en Matthijs – onder begeleiding van onderzoekers Joep de Leeuw en Joey Volwater vijf maanden stage bij Wageningen Marine Research (WMR). Als masterstudenten mariene biologie aan de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam, hebben zoetwatervissen speciaal onze interesse. Tijdens onze stage willen we graag de verschillende vissoorten die in Nationaal Park Nieuw Land voorkomen in kaart brengen, en hierbij richten we ons allebei op verschillende aspecten van de habitats waarin deze vissen voorkomen. In het bijzonder zullen we kijken naar de Oostvaardersplassen en Marker Wadden, die beide binnen Nationaal Park Nieuw Land vallen.

We zullen bijvoorbeeld kijken naar de verschillende habitats die er te vinden zijn op Marker Wadden en binnen de Oostvaardersplassen. Zijn deze beschut door omringende vegetatie, of heeft de wind er juist vrij spel? Is het water troebel of helder? Is de bodem begroeid met waterplanten, of is de bodem zandig? Zo hopen we erachter te komen hoeveel verschillende leefgebieden er bestaan binnen Marker Wadden en Oostvaardersplassen, en daarnaast welke vissen er vaak voorkomen binnen deze specifieke habitats.

Ook kijken we naar het effect van verbindingen tussen open water en beschut water op de vissoorten die voorkomen in deze gebieden. Zo ligt  Marker Wadden in het Markermeer, en de verschillende wateren tussen de eilanden van Marker Wadden staan in open verbinding met het grote water van het Markermeer. De Oostvaardersplassen is een veel meer gesloten systeem. Het waterpeil in de Oostvaardersplassen wordt door stuwen hoger gehouden dan het water in de aangrenzende Lage Vaart. In 2023 een vispassage aangelegd die het voor vissen mogelijk zou moeten maken om van de Lage Vaart het slotensysteem van de Oostvaardersplassen in te trekken. We willen er niet alleen achter komen welke vissen de vispassage benutten, maar ook welke vissen er verder van nature voorkomen in de Oostvaardersplassen. Zo heeft de Oostvaardersplassen ook wateren die volledig zijn afgesloten van het open water.

Fuiken, zegens en waadpakken

Dit alles gaan we onderzoeken door middel van verschillende visbemonsteringstechnieken. Dit betekent dat we vissen gaan vangen met behulp van fuiken en zegens. Van 9 tot en met 11 april hebben we voor het eerst visbemonsteringen uitgevoerd op de Marker Wadden. De week daarop, 14 en 15 april, hebben we in de Oostvaardersplassen ook visbemonstering uitgevoerd. De schoenen uit en de waadpakken aan! Onder begeleiding van Joep en Joey hebben we op verschillende locaties op Marker Wadden en in de Oostvaardersplassen laat in de middag fuiken uitgezet, die we ‘s ochtends vroeg weer leeghalen om te kijken wat er allemaal in is gezwommen.

Op Marker Wadden wordt al een aantal jaar gemonitord welke vissen er aanwezig zijn door middel van fuiken en zegens, dus Joep en Joey weten op hun duimpje waar het veilig is om met waadpak in het water te staan. De grond op Marker Wadden bleek een stuk minder drassig dan in de Oostvaardersplassen. De Oostvaardersplassen is ook voor Joep en Joey een nieuwe locatie, wat leidde tot een aantal spannende momenten waarbij het water toch wel erg hoog aan de rand van het waadpak kwam te staan. Gelukkig is iedereen droog gebleven!

Wanneer we de volgende ochtend de fuiken weer leeghalen kijken we welke vissoorten zijn gevangen en meten we de lengte van iedere vis. Dit schrijven we op, samen met de locatie en tijd waar de fuik is geleegd. Door dit allemaal te noteren krijgen we een beeld van de vissoorten en leeftijdsklassen die voorkomen in deze gebieden. Dit zal uiteindelijk inzicht geven over hoe verschillende soorten vis zich verhouden tot hun omgeving en over de verschillen in vispopulaties tussen Marker Wadden en de Oostvaardersplassen.

Onze vangst in de Oostvaardersplassen

Omdat er nog niet eerder was bemonsterd bij de vistrap wisten we niet wat we precies konden verwachten. Een soort waar we wel op hoopten, was het driedoornig stekelbaarsje – vissen tussen de 3 en 6 centimeter, met drie stekels op de rug. Op Marker Wadden komen in het vroege voorjaar stekelbaarsjes van tussen de 5 en 6 centimeter voor, die hoogstwaarschijnlijk van zee via het IJsselmeer naar het Markermeer zijn getrokken.

In geïsoleerde wateren als de Oostvaardersplassen worden stekelbaarsjes niet groter dan 3 tot 4 centimeter. Als we daar dus ook stekelbaarsjes van tussen de 5 en 6 centimeter zouden vangen, zou dit betekenen dat de stekelbaarsjes weleens helemaal vanaf de Noordzee via het Markermeer of Ketelmeer en via de Lage Vaart naar de Oostvaardersplassen zijn gezwommen. Tot groot enthousiasme van Joey en Joep – die zei dat hij nog niet eerder zo blij was geweest met het vangen van één stekelbaarsje -, zaten er enkele stekelbaarsjes van 5 tot 6 centimeter tussen de vangst, ook bovenaan de vispassage. Dat sterkt niet alleen het vermoeden dat de vistrap ook voor kleine visjes als stekelbaars werkt, maar ook stekelbaarsjes de weg van zee via meren en vele stuwen en gemalen naar de Oostvaardersplassen zouden kunnen vinden!

Verder troffen we kleinere soorten zoals marmergrondel, Kaukasische dwerggrondel en kleine modderkruiper aan. Maar er zaten ook grotere soorten zoals blankvoorn, ruisvoorn, baars, giebel, zeelt en brasem in de fuiken. Het bleek een geslaagde vangst met veel verschillende soorten vis! Zo komen we steeds een stapje dichter bij het achterhalen van welke soorten er op Marker Wadden en in de Oostvaardersplassen aanwezig zijn, evenals hun aantallen en verhoudingen.