Pas drooggevallen Grote Plas, 18 maart 2025 (Mennobart van Eerden)

In 2020 werd er een start gemaakt met de zogenaamde moerasreset in de Oostvaardersplassen. Een grootschalig project met als doel om het afgenomen areaal rietvegetatie in het westelijk deel van het moeras te vergroten. Uiteindelijk zal er door een tijdelijke waterpeilverlaging zo’n 500 ha nieuw riet bij moeten komen. Na een paar ‘droge’ jaren werpt Mennobart van Eerden, onderzoeker in het gebied en actief betrokken bij de eerste reset van 1987 – 1991 in deze blog een blik op de afgelopen jaren en de nabije toekomst.

Grote Plas nog een groeiseizoen droog

Rijdend over de Oostvaardersdijk tussen Lelystad en Almere, valt sinds half maart de enorm grote drooggevallen plasbodem op. Vanaf de ‘drempel’, die het oostelijke gedeelte van het moeras nat houdt, helemaal tot aan de het wateraflaatpunt aan de kant van Almere is het water de afgelopen maanden gestaag gezakt. Door de lange periode zonder veel neerslag is dat droogvallen sneller gegaan dan verwacht en dat is belangrijk voor de plantengroei waarvoor de droogval is bedoeld. Nu nog bruin en kaal zal deze met de groei van de kiemplanten opnieuw veranderen in een prachtig mozaïek van wazige groen- en bronskleuren. Dat zijn de pioniers van dit jaar: als hoofdspelers onder de ruim 35 soorten planten zijn dat  beklierde duizendknoop, rode ganzenvoet, greppelrus, blaartrekkende boterbloem, goudzuring, verschillende melde- en tandzaadsoorten en natuurlijk moerasandijvie.

De laatste deed het afgelopen jaar al goed bij de toen al lagere waterstand in de winter. Voor de komende maand mei zal dat weer een bijzonder gezicht zijn, die vlaktes vol felgeel bloeiende pioniers. Het is het vierde achtereenvolgende jaar waarop de plasbodem droogvalt, in 2022 en 2023 lukte dat ook goed maar in 2024 bleef het na een extreem natte winter en voorjaar tot ver in augustus nat, te laat voor veel pioniers onder de planten.

Riet en lisdodde

Voor de echte moerasvormers riet en lisdodde zal het een belangrijk jaar worden. Er is veel lisdodde gekiemd in 2024 langs de Oostvaardersdijk maar ook aan de overzijde van de drooggevallen plas. Door de lagere waterstand werd hiervan afgelopen winter slechts een gedeelte geoogst door de grauwe ganzen en dat betekent dat er weer hele stukken manshoge vegetatie bij gaat komen, met vanaf de nazomer weer massale ontwikkeling van de bruine ‘sigaren’, de kenmerkende zaadpluimen van de lisdodde. Het riet is flink op gang gekomen in de afgelopen drie jaren. Naar schatting is er nu zo’n 420 ha nieuw riet bijgekomen sinds de start van de reset in 2022.

Vooral op de lagere delen van de Grote Plas heeft het riet het moeilijk in de periodes met hoog water en daarom was het noodzakelijk het gebied nog een jaar ‘droog‘ te houden. De rietplanten die nu nog open en begraasd, knie- tot middelhoog zijn, gaan na een seizoen zonder al te veel begrazing doorschieten tot bloeiend riet van meer dan drie meter hoog. Ook de wortelgroei is dan sterk en leidt ertoe dat na het weer terugkerende water de planten veel beter tegen de graasdruk van grauwe ganzen kunnen. Vanuit de plantenkarteringen schatten we dat we aan het einde van het groeiseizoen op ruim 700 hectare nieuw riet zijn gekomen (doel was 500 ha). Die ‘boost’ voor het moeras geeft allerlei nieuwe kansen voor broedende bruine kiekendieven, roerdompen, waterrallen en rietzangvogels.

Vogels

Tienduizenden wintertalingen, krakeenden en smienten hebben geprofiteerd van het rijke zaadaanbod tijdens de wintermaanden wanneer er tijdelijk weer water stond op de vlakte en de meeste zijn doorgereisd naar het noorden waar ze gaan broeden. De afgelopen periode zorgde het zakkende water nog voor meer dan 1000 grutto’s begin maart en op dit moment zijn er nog honderden kemphanen, goudplevieren en bonte strandlopers te zien. De vlaktes worden direct bevolkt door baltsende kleine plevieren en in mei komen er vast honderden bontbekplevieren even voedsel zoeken op weg naar hun Arctische broedgebieden. Begin mei is het dan weer hopen op morinelplevieren, zwarte ruiters en noordse gele kwikstaarten.

De kwelplassen, de plekken waar het Markermeerwater via de bodem in het lager gelegen moeras naar het maaiveld doorsijpelt,  langs de dijk zullen nog wel een tijdje nat blijven en dat is een mooie kans om de vogels te spotten. Neem wel een telescoop mee want de afstanden zijn best groot. Doordat er weinig vissen zijn is dit weer een uitgelezen kans om slobeenden en zomertalingen en misschien nog een grauwe franjepoot te zien die gaan voedsel zoeken op het dierlijk plankton dat zich massaal in dergelijke snel opwarmende plassen ontwikkelt. De zilverreigers en lepelaars hebben geen feestjaar voor de boeg zoals in 2024. Toen kwamen er in dat natte jaar in de zomer meteen broedgevallen voor van kleine zilverreiger, koereiger en waarschijnlijk kwak, een duidelijke voorbode van het verwachte effect na opzetten van het water vanaf 2026.