Foto: Cedric van Koot, november 2024.

Het einde van het jaar nadert. Lange, donkere avonden zorgen voor de ideale omstandigheden voor wat contemplatie en terugkijken op het afgelopen jaar. Wat waren leuke, fijne, trots makende en energie gevende momenten die je zou willen koesteren en vast zou willen leggen. Stilletjes ook in de hoop dat er meer van dit soort momenten in 2025 gaan plaatsvinden. Natuurlijk moet je ook even stil staan bij de minder leuke momenten of zoals je tegenwoordig moet zeggen, momenten van uitdaging. Ook in de stille hoop dat dit leermomenten zijn waar je dan voor volgend jaar en de komende jaren je lessen uit hebt geleerd.
In deze blog 12 maanden met hoogtepunten en wat lesmomenten in de Oostvaardersplassen.

Januari

Het jaar begon met een koudere periode. Op verschillende plekken in Nederland kon er worden geschaatst. Zo ook op de Oostvaardersplassen. Omroep Flevoland maakte mooie dronebeelden van deze toch steeds minder vaak voorkomende momenten. Het ijs was dun en soms te dun, maar ondanks ons afraden werd het ijs drukbezocht. Het is dan ook te verleidelijk om te gaan.

Collega boswachter Rosan schreef een prachtig blog over vogels en hun leefgebied. Het verhaal van de vogels in de Oostvaardersplassen wordt steeds interessanter wanneer je je realiseert dat elke vogel zijn of haar eigen habitat heeft om te kunnen overleven. Verschillende moerasvogels hebben elk een ideale waterstand en vegetatie nodig. Het is onmogelijk om deze ‘ídeale’ leefomgevingen overal op hetzelfde moment te ontwikkelen en we realiseren ons dan ook steeds meer dat we meer dynamiek in het systeem moeten brengen om door de tijd heen meer variatie in de omstandigheden te krijgen. De moerasreset en het toekomstige flexibele waterpeil zijn daarvan mooie voorbeelden. Afwisselingen tussen drogere en nattere periodes zorgen voor verschillende waterstanden en daarmee op verschillende momenten ideale omstandigheden voor de vogels van het wetlandsysteem. Om het leefgebied goed te houden voor de vogels zullen we binnen de dijken van de polder meer aandacht moeten gaan besteden aan het nabootsen van de natuurlijke dynamiek die buiten de polder in natuurlijke systemen aanwezig zijn.

Eind januari vond voor de eerste keer een Nationaal Park Nieuw Land vrijwilligersbijeenkomst plaats. Meer dan 100 vrijwilligers van Natuurmonumenten (Marker Wadden), Flevo Landschap (Lepelaarplassen) en Staatsbosbeheer (Oostvaardersplassen) kwamen bij elkaar om met elkaar in gesprek te gaan en te luisteren naar presentaties over de verschillende gebieden. Camilla Dreef vertelde onder andere over haar onderzoek naar kluten, visdieven en lepelaars op de Marker Wadden. Leuk om te constateren dat de vogels geen onderscheid maken tussen de verschillende deelgebieden. Dat werkt als een stimulans om als terreinbeherende organisaties binnen het nationaal park nog meer samen te werken.

Februari

In de tweede maand van 2024 vooral veel aandacht voor de vogels. Het bijzondere fenomeen van de vogeltrek blijft fascineren. Eigenlijk zijn alle vogels voortdurend in beweging, sommige gaan alleen wat verder weg. Nog maar even en we zien ‘onze’ broeders weer terug in de Oostvaardersplassen. Dit is als het weerzien van goede vrienden.

Ja, en dan zitten ‘onze’ zeearenden ineens in het Hollandse Hout te broeden. Althans ze zijn in februari druk bezig met het bouwen van een nest in een hoge populier. Hoe leuk dit ook is, het maakt binnen het beheerteam wel een discussie los over de bescherming van de dieren. Hoe communiceren we hierover en hoe zorgen we er voor dat mensen niet te dicht bij komen.

Maart

Ook in maart zijn we nog steeds in de ban van de zeearend. Er verschijnt een onderzoek van de zeearendwerkgroep waarin de vliegbewegingen van gezenderde jonge zeearenden zijn geanalyseerd.

Het bijbehorende kaartmateriaal geeft de ‘hotspots’ voor de jonge zeearenden in Nederland (en het buitenland) aan. De Biesbosch, de Rijntakken, De Oostvaardersplassen en het Lauwersmeer komen als populaire ‘hangplekken’ voor de vogels naar voren. Een beeld dat we in de praktijk in het veld kunnen beamen. Het gaat goed met de zeearend. In 2024 40 broedparen!

Op 28 maart  vond bij Van der Valk in Lelystad een voorlichtingsavond voor de ‘Poort Lelystad’ plaats. Tijdens deze goed bezochte bijeenkomst werden de plannen voor het poortgebied (Hollandse Hout) voor Nationaal Park Nieuw Land toegelicht en werden vragen van bezoekers beantwoord.

April

Zo’n moment waar je de winterperiode graag mee wil afsluiten. Er is weer nieuw bos geplant. Circa 30.000 bomen op 8 ha. Nu het voorjaar begint wil je het plantgoed in de grond hebben staan en dan met rust laten om ‘aan te kunnen slaan’. Altijd spannend hoe zich dit nieuwe bos gaat ontwikkelen. De ervaringen van de afgelopen jaren waren dat door droogte de jonge bomen niet goed van de grond kwamen. Het lijkt er nu op dat het nattere voorjaar haar positieve werk heeft gedaan.

Na een aantal keren, door weers- en terreinomstandigheden uitgestelde opening, wordt de nieuwe en verlengde ruiterroute door het Hollandse Hout officieel in gebruik genomen. Een mooi moment met een speciale rol van Pieter Bremer met zijn huifkar. De route is nu 15 km lang en moet, na een eerste evaluatie met het Paardenplatform Lelystad, nog op een paar plekken aangepast worden.

Op 11 april werd er in het Buitencentrum een tentoonstelling over de ondergrond van de Oostvaardersplassen geopend. Op de expositie is een 5 meter lange grondboring te zien, uitgevoerd in de Oostvaardersplassen. De boring neemt de bezoeker mee in het verhaal van het gebied, van 70.000 jaar geleden tot nu.

Mei

Op 16 mei is het ‘beschuit met muisjes’ voor een zeearendkuiken. Moeilijk te zien door het dichte bladerdek, maar onmiskenbaar een pluizig jong in het nest in het Hollandse Hout.

In de week voor 23 mei besloot het groepje heckrunderen dat in de winter altijd naar de Driehoek trekt dit gebied weer te verlaten en zich bij de kudde (groep 1) aan te sluiten. Dat betekent dat we De Driehoek weer konden opstellen voor publiek. Veel vogelaars staan in de weken voorafgaande aan de openstelling weer te trappelen van ongeduld om dit vogelrijke gebied te bezoeken. De natuur laat zich echter niet dwingen en we moeten zelf ook het geduld opbrengen totdat de dieren de Driehoek verruilen voor het grotere grazige deel. Doorgaans is dit in de tweede helft van mei.

Juni

Dan is het eindelijk zo ver. De nieuwe uitkijktoren Roerdomp in het noordelijkste puntje van de Driehoek wordt officieel geopend. En wat een gaaf ding is het geworden. Natuurlijk hadden we al eerder de 12 meter hoge toren beklommen om van het uitzicht te genieten, maar nu dus ook open voor bezoekers. De reacties waren enorm positief. Omroep Flevoland kwam langs voor een korte rapportage.

In juni gingen we ook op zoek naar belangstellende boeren die met ons willen samenwerken in het kader van natuurinclusieve landbouw. . Hoe mooi zou het zijn om in de overgangsgebieden tussen de ‘hardcore’ natuur van de Oostvaardersplassen en de intensief gebruikte landbouwgrond ten zuiden van de A6 samen met boeren te werken aan natuurvriendelijke landbouw of landbouwvriendelijke natuur. Bij het schrijven van dit jaaroverzicht is al duidelijk dat we een belangstellende boer en boerin hebben gevonden die deze uitdaging samen met ons zouden willen aangaan. Maar daarover volgend jaar meer.

Juli

Ook in juli aanhoudend mooie berichten over vogels. Juni en juli zijn dan ook de maanden waarop je veel vogels kunt horen en zien. Zoals we altijd verkondigen: Met een beetje vogelkennis en goede ogen en oren kan je in deze periode tot 80 verschillende vogelsoorten tegenkomen in De Driehoek. De Waterlanden worden eindelijk wat droger en de weelderige vegetatie met heelblaadjes en klein vlooienkruid laat zich weer zien en ruiken.

Op 12 juli wordt een samenwerkingsovereenkomst tussen Aeres Hogeschool Almere (toegepaste biologie)  en Staatsbosbeheer Flevoland getekend. Voor de Oostvaardersplassen staat dit symbool voor de relatie die we afgelopen jaren hebben opgebouwd met deze onderwijsinstelling. Naast het ontvangen van studenten voor kortere of langere stageperiodes, dragen we ook graag bij aan de kennisdeling via gastcolleges en werkstukbeoordelingen. Het blijkt iedere keer weer belangrijk voor onderwijsinstellingen om goed verbonden te blijven met de beheerpraktijk en andersom is het voor ons beheerteam ook erg belangrijk om studenten te laten meedenken over beheervraagstukken. 

Begin juli deed de rechter een uitspraak over de beweidbaarheid van het Oostvaardersveld. Kort gezegd is de aanwezigheid van de plant grote klis niet verenigbaar met de begrazing door konikpaarden. De zaadbollen van de plant blijven na de bloei in de manen van de paarden hangen en er bestaat daarmee een kans dat de ogen geirriteerd en beschadigd kunnen raken.

Om dit te voorkomen dienen we óf de klis uit het veld te verwijderen óf de paarden uit het Oostvaardersveld te halen. In een blog leggen we uit wat we naar aanleiding van deze uitspraak hebben gedaan. Uiteindelijk zijn er 52 paarden overgebracht naar een tijdelijke alternatieve locatie in het Lauwersmeer en zijn er 15 dieren naar het slachthuis gebracht. Dat het Oostvaardersveld onbeweidbaar is verklaard zolang de grote klis in het gebied aanwezig is geeft te denken. Beweiding, met eventueel aanvullend maaibeheer, is de beheermethode om de doelstellingen voor dit gebied (kiekendieffourageergebied en kruiden en faunarijk grasland). We denken nu na over alternatieve beheerstrategiën, maar voorlopig blijft het gebied paardloos.

Augustus

De vakantieperiode is min of meer voorbij en dan willen we allemaal dat vrijheids- en vrijetijdsgevoel zolang mogelijk vasthouden. Daarom werd het jaarlijkse Grachtenfestival op 13 augustus in het Hollandse Hout goed bezocht. Op drie verschillende podia werd door jonge talenten prachtige klassieke muziek gespeeld. Het podium bij het ‘Landje van Pelgrim’ spant wat mij betreft altijd de kroon. Koeien die mee komen luisteren naar wat er speelt. Dit was de derde keer dat het Grachtenfestival podia had in de bossen van het Hollandse Hout. Inmiddels een mooie traditie.

Mooie opsteker voor de gemeente Lelystad en de Oostvaardersplassen is dat op basis van de waarnemingen die geregistreerd worden bij Waarneming.nl onze provinciale hoofdstad één van de vogelrijkste gemeentes is van Nederland. We moeten Texel nog voor laten gaan, maar daarna staan we toch echt op een tweede plaats. Voor omroep Flevoland een reden om even de Oostvaardersplassen in te gaan en wat (jonge) vogelaars te spreken. Een speciale rol is hierin weggelegd voor de populaire Vogelspotcast die veel mensen enthousiasmeert om zelf op expeditie te gaan en vogels te spotten.

September

Vergeleken met het Grachtenfestival is het Vogelfestival bij het Buitencentrum inmiddels een klassieker in het festivalrepertoire van de Oostvaardersplassen. Op 15 september ontvingen we meer dan 1500 mensen in de omgeving van het Buitencentrum die kwamen voor een mooie excursie, een lezing of een nieuwe verrekijker. Altijd weer een feest om deze dag in het teken van de vogels te vieren. Sinds een aantal jaar vieren we in mei ook de Wereld trekvogeldag. Dit doen we vooral rond het Natuurbelevingcentrum in Almere. Dit event zal de komende jaren hopelijk verder uitgroeien, waarmee de aandacht voor trekvogels wordt versterkt.

Okober

Dan is het eindelijk zo ver. De heropening van het Natuurbelevingcentrum De Oostvaarders aan de Almeerse kant van de Oostvaardersplassen. Na jaren van planning, voorbereiding en tenslotte de uitvoering werden de deuren weer geopend en konden bezoekers zich vergapen aan het uitzicht en het interieur. Het gebouw is uitgebreid met ‘leslokalen’ en  expositieruimte. De horeca heeft meer ruimte gekregen en er is een winkel in het gebouw gerealiseerd. Maar bovenal is het een mooie plek om heen te gaan en het vertrekpunt van excursies door de Oostvaardersplassen. In het gebouw kun je op een leuke en hedendaagse manier alles te weten komen over de natuur en de vogeltrek.

Ook in oktober wordt er aandacht besteed aan de koereiger die Nederland ook als broedgebied heeft omarmd. Omroep Flevoland maakte er een mooi item over. De boodschap die Albert de Jong van Sovon Vogelonderzoek bracht: “We gaan er vanuit dat ze blijven”.  Nu dus ook broedparen in de Oostvaardersplassen.

Naast de ‘reguliere’ helikoptertellingen in oktober zijn er ook opnamen gemaakt met drones om het aantal grote grazers in de Oostvaardersplassen in kaart te kunnen brengen. Staatsbosbeheer heeft defensie gevraagd om te helpen met tellen. Hiervoor werden twee vliegtuigachtige drones met reguliere camera’s en warmtebeeldcamera’s de lucht in gestuurd. In januari hopen we in ons jaarverslag wat  meer te kunnen vertellen over de resultaten

November

Het oogst- en plantseizoen is begonnen. In de blogs veel aandacht voor het oogsten van zwarte noten, het planten van bomen en het opkronen van eiken voor duurzaam bouwhout.

Op 8 november vond het tweede Nationaal Park Nieuw Land kennissymposium plaats. Een goed bezochte dag vol met presentaties en gesprekken over waterpeildynamiek in kleimoerassen. Ook het moment waarop Kerstin Bouma als promovenda haar onderzoeksresultaten kon laten zien na vier jaar onderzoek tijdens de moerasreset in de Oostvaardersplassen. De dag onderstreepte het feit dat onderzoek en kennisdeling belangrijk is voor het beheer van natuurgebieden. Nationale parken kunnen hier een belangrijke rol in spelen.

December

De laatste maand van het jaar wordt vaak gebruikt om projecten af te ronden, de balans op te maken en plannen te maken voor het komende jaar. Deze maand aandacht vanuit de mainstream media voor de natte graslanden in de Oostvaardersplassen. Arjan Dwarshuis (Nederlandse beroepsvogelaar en maker van de populaire Vogelspotcast) vertelt vol passie over de zeearenden en de baardmannetjes in de ons gebied in de winteruitzending van het vierluik Nederland, Waterland Vogelland.

Mennobart Van Eerden, vogelliefhebber en onderzoeker, legt bij Omroep Flevoland nog eens het belang van de natte graslanden uit voor trekvogels en wintergasten. Terloops nodigt hij de bezoeker  uit om met de kerstdagen nog een wandeling te maken in de Driehoek voordat dit gebied begin januari weer dicht gaat voor de winterrust.

Halverwege december werd er in de media gesproken over de zoektocht van het ministerie van Defensie naar een locatie voor vluchten met de F-35. Vliegveld Lelystad is daarbij ook in beeld. Enkele geïnterviewde betrokkenen zien hier mogelijkheden voor in combinatie met burgerluchtvaart. In de afwegingen wordt alleen nog gesproken over de voor- en nadelen voor mensen. De effecten op voor flora en fauna komen (nog) niet aan bod. We hopen dat de stem van de natuur bij dergelijke fundamentele beslissingen over ruimtelijke ontwikkelingen al vroeg in het traject wordt gehoord en mee wordt genomen. Het is het waard!

Gelukkig nieuw jaar.