Nieuwe boskamers met solitaire struiken en bomen

Het Kotterbos is in ontwikkeling! Het bos wordt gaandeweg een steeds meer gevarieerd, duurzaam loofbos waar het straks mogelijk is om de oude loop van de Eem te volgen. De komende tijd zul je dus veranderingen gaan zien in het Kotterbos. We praten je graag bij over de plannen en de werkzaamheden die gaan plaatsvinden.

Boskamers

Als je nu door het Kotterbos loopt zal het je opvallen dat er open plekken in het bos zijn gemaakt. Dat zijn zogeheten ‘boskamers’. Open plekken waar het bos geleidelijk overgaat in struweel en lagere vegetatie naar een open deel met gras en hier en daar een solitaire boom of struik. Dit soort open plekken in het bos kunnen ook ontstaan door een storm of door een bosbrand en zijn dus een natuurlijk onderdeel van het bos. Het zijn interessante plekken voor tal van soorten die bijvoorbeeld afhankelijk zijn van bosranden en de overgang naar grasland zoals het oranjetipje, een vlinder die de pinksterbloem als waardplant heeft, of vogels die houden van struiken zoals de zanglijster of de fitis. Als er meer zonlicht op de bodem komt biedt dat weer gelegenheid aan verschillende planten om hier te ontkiemen. Het zorgt dus kortom voor een hogere variatie aan soorten in het bos.

Naast een boost aan de biodiversiteit, bieden de boskamers ook gelegenheid aan wandelaars en fietsers om even tot rust te komen. De open delen met solitaire bomen en hier en daar struiken biedt een landschap dat vaak gewaardeerd wordt door recreanten. Het poortgebied Oostvaardersplassen Almere wordt daarmee steeds aantrekkelijker gemaakt om te wandelen, fietsen, sporten en de natuur te beleven.

Lopen door de oude Eem

Zo’n 10.000 jaar geleden ontstond tijdens de warmere periode van de laatste ijstijd (het Saalien) de Eem. Dit is de enige rivier die zijn oorsprong heeft in Nederland. Bij Amersfoort kwamen veenriviertjes samen die een uitweg naar de toenmalige Zuiderzee zochten. De Eemmond liep aanvankelijk breed uit in het ‘Almere’ (waar de huidige stad op deze locatie naar vernoemd is). Deze voorloper van de Zuiderzee bestond uit diverse meren, verbonden door kreken en gescheiden door hogere veenruggen. Deze veenruggen zijn tijdens de Sint-Nicolaasvloed van 1196 weggeslagen waarmee de Zuiderzee ontstond (Blijdenstijn, 2015). Het Kotterbos is dus ook aangelegd op een deel van de voormalige loop van Eem, zoals te zien op de afbeelding.

Daar kun je nu weinig van terug zien als je in het Kotterbos staat, er is immers in de jaren 1989-1992 een bos geplant zonder rekening te houden met de oude structuren. Dit bos bestond voornamelijk uit populier, wilg en es. De oude loop wordt weer zichtbaar gemaakt door in de kern van de stroom elzenbroekbos aan te planten. Dit bostype komt oorspronkelijk voor aan moerassige oevers van rivieren, die zomers (deels) droog staan. Het gaat om soorten als zwarte els, wilg en berk. Op de hogere delen gaat het bos over naar hardhoutooibos, met soorten als iep, linde en eik. Dit bostype komt voor op de wat drogere gronden langs rivieren die nog periodiek overstromen. Aan deze boomsoorten is straks dus goed het oude karakter van het landschap te zien. Om dit te kunnen beleven leggen we een wandelroute aan door de oude loop van de Eem.

Ook de rest van het bos wordt geleidelijk of in de komende jaren omgevormd naar een duurzaam loofbos. De in 1992 aangeplante populieren worden deels vervangen door een menging van verschillende boomsoorten waaronder ook de minder bekende hopbeuk en elsbes. Dit zijn in Europa inheemse soorten uit de meer zuidelijke streken van Europa. Dit zijn soorten waarvan wordt verwacht dat ze beter passen bij het toekomstige klimaat in Nederland, met meer weersextremen, hogere temperaturen en langere perioden van droogte in de zomer. We planten niet meer dan 2% aan met deze relatief nieuwe soorten. Hiermee wordt rekening gehouden met het ecosysteem en de soorten die het op dit moment nog moeten hebben van de inheemse boomsoorten.

Bosomvorming: hoe pakken we het aan?

Om plaats te maken voor de nieuwe boomsoorten worden voornamelijk populieren en essen verwijderd. (In dit boswachtersblog lees je waarom vooral essen en populieren worden verwijderd). Sommige ‘veteraanbomen’ blijven staan voor de soorten die daar van afhankelijk zijn. Zo broedt de wielewaal graag in populieren en profiteren 88 insecten soorten van de populier. Ook wanneer zij afsterven zijn ze belangrijk voor één derde van de totale soortenrijkdom in een bos. Spechten maken holen in dode bomen, paddenstoelen groeien op dood hout en insecten voeden zich er mee. Bijkomend voordeel vanuit de klimaatopgave is dat oude bomen ook meer CO₂ vasthouden dan jonge bomen.

Met het laten staan van een deel van de bomen blijft tevens een bosklimaat behouden. De jonge aanplant groeit op onder een ‘scherm’ van de boomkronen van de populieren en essen. Dat is gunstig voor de jonge bomen omdat zij gebaat zijn bij halfschaduw wanneer ze opgroeien. Doordat de bodem niet direct is blootgesteld aan zonlicht verdampt er minder bodemvocht en heeft het plantsoen meer kans om te overleven bij perioden van droogte. Het bosklimaat zorgt daarnaast voor minder hoge temperatuurverschillen waardoor de kans minder groot is dat het plantsoen dood vriest.

Voor het bosklimaat is een goed ontwikkelde bosbodem tevens erg belangrijk. Deze bestaat bijvoorbeeld uit een complex netwerk aan schimmels (micorrhizae) die symbiotische relaties met plantenwortels aan gaan. Planten en bomen krijgen zo meer voedingsstoffen binnen. Deze netwerken zijn dus erg belangrijk voor een gezond bos, waardoor we er voor kiezen om de grond zo min mogelijk te bewerken. Waar er vroeger gebruik werd gemaakt van een bosklepel die de grond tot 20 centimeter omwerkt, maken we nu gebruik van kleine kraantjes die plantgaten graven. De netwerken aan schimmels worden op deze wijze zo min mogelijk onderbroken.

Werkzaamheden

Binnenkort zal je in het Kotterbos dus iets gaan merken van de werkzaamheden. In september wordt het hout geoogst en vanaf december wordt het plantsoen ingeplant. Je kunt natuurlijk nog wel van het bos genieten en de wandelpaden blijven toegankelijk.

Bronnen

Blijdenstijn, R. (2015). Tastbare Tijd 2.0 Cultuurhistorische atlas van de Provincie Utrecht. Utrecht: Provincie Utrecht.