Als je een vogelboek doorbladert, zijn er altijd wel vogels die je opvallen en dus graag een keer wilt zien. Mij overkwam dit toen ik als tiener door Bruun’s vogelgids heen bladerde. Mijn oog viel op een gekke bruine vogel, die een nachtzwaluw bleek te zijn en die hoofdzakelijk ’s nachts actief is en die je dus moeilijk te zien krijgt. Als beginnende vogelaar is het belangrijk om vaak door je vogelboek te bladeren en de beschrijvingen te lezen, want als je dan in het veld een nieuwe soort ziet, dan weet je direct waar je op moet letten. Het zou echter nog vele jaren duren, voordat ik het geluk had om ’s avonds een nachtzwaluw waar te nemen.

Beet!

Na het eten op een kamp van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie nabij Nijmegen, gingen wij naar de heide van Groesbeek en gingen aan de rand zitten. Het schemerde al. Na een half uur wachten hoorden we een opvallend ratelend geluid. Het klinkt een beetje als “err orr err orr err orr”. Toen we over de hei tuurden, zagen we een vogel over de hei heen en weer vliegen. Waarschijnlijk was hij op insecten aan het jagen en tegelijkertijd produceerde hij dit bijzondere geluid. Ik wist het gelijk, eindelijk had ik beet: het was de nachtzwaluw! Mijn hart klopte in mijn keel en ik kon moeilijk mijn verrekijker stil houden. Voor mij een nieuwe soort! We bleven nog een tijdje daar kijken en luisteren, maar helaas bleef het bij één exemplaar. Nog een half uur later werd het behoorlijk donker en bleef alleen het geluid over. Voldaan gingen we terug naar het kampterrein.

Inmiddels ben ik al jaren ecoloog bij Staatsbosbeheer en zet me dus dagelijks in voor de diverse planten- en diersoorten die we in Nederland rijk zijn. De nachtzwaluw is een beschermde soort. Dus het is onder andere onze taak als beheerder om het leefgebied en de broedomstandigheden zo optimaal mogelijk te maken.

Topgebied in Noord-Holland 

De nachtzwaluw overwintert in de tropische gebieden van Afrika en komt in het voorjaar naar Nederland. Het is een vogel die broedt op de zandgronden en in open heidegebieden, die het meest waargenomen kan worden in de duinen en op de Veluwe. In Noord-Holland is de vogel niet zo algemeen en kan hij vooral in de duinen en in een klein aantal gebieden in het Gooi worden waargenomen.

Omdat de nachtzwaluw een kwaliteitssoort is, die laat zien dat een gebied kwaliteit heeft, monitoren wij als Staatsbosbeheer daarom de aantallen van de nachtzwaluw nauwlettend. Gelukkig worden wij daarbij geholpen door vrijwilligers.

Hét topgebied in Noord-Holland is het duingebied bij Schoorl. Dit is tegelijkertijd het enige duingebied in Nederland waar de nachtzwaluw in enig aantal broedt. Opvallend is dat zuidelijker in de duinen van Noord-Holland ook wel eens een nachtzwaluw wordt gezien, maar dat het hier om enkelingen gaat.

In Schoorl worden de laatste jaren ’s zomers wel 15-18 nachtzwaluwen waargenomen, wat doet vermoeden dat er wel 5-10 paar broeden. De nesten zijn echter moeilijk te vinden. Op een verborgen plek in een dennenbos legt de nachtzwaluw 2-3 eieren op de grond die hoofdzakelijk door het vrouwtje worden bebroed. Door hun bruine kleur hebben de vogels een erg goede schutkleur. Je ziet ze amper als ze stil zitten.

Ons beheer voor de nachtzwaluw

De nachtzwaluw is vanaf 1950 in Nederland afgenomen, maar heeft zich gelukkig vanaf 1990 weer enigszins hersteld. De soort heeft geprofiteerd van heideherstel en van selectieve boskap. Niet in alle gebieden is de soort teruggekeerd. Je ziet ze nu vooral weer meer in de grotere bos- en heidegebieden. Mogelijk profiteert de vogel ook van warmere en insectenrijkere ’s zomers door klimaatverandering (zie ook feiten en cijfers over de nachtzwaluw in Nederland).

We doen in Schoorl ook ons best om heideterreinen met elkaar te verbinden. Hiervan profiteert niet alleen de nachtzwaluw, maar ook een heidevogel als de roodborsttapuit. Het is voor ons ook nog deels onbekend waarom de duinen van Schoorl juist zo goed zijn voor de nachtzwaluw en andere duingebieden weer minder. De grote heidevelden afgewisseld met de uitgestrekte dennenbossen vormen blijkbaar een goed leefgebied. En misschien zitten hier wel veel grote insecten. Mogelijk heeft de soort geprofiteerd van de recent afgebrande bossen, waardoor er meer open duinterrein is ontstaan, wat een goed fourageergebied vormt.

Laat je leiden door je oren

De nachtzwaluw is een bijzondere en belangrijke bewoner van een deel van de natuurterreinen die wij beheren. Dus als deze soort ergens zit, is dit altijd een reden daar extra rekening mee te houden. Sinds die eerste keer dat ik de nachtzwaluw spotte, heb ik de vogel gelukkig nog vele malen gezien… én vooral gehoord. Elke keer raak ik weer onder de indruk van het bijzondere snorrende, ratelende geluid en probeer ik de vogel ook te zien te krijgen, hetgeen in het donker niet altijd lukt. Dus vooral je oren de kost geven, als je deze bijzondere vogel treft.

Wil je zelf in Schoorl de vogel gaan spotten? Dat kan nog deze hele zomer. Kijk hier voor meer informatie.

Een interview met de nachtzwaluw

“Ik hang, volgens mij, een beetje tussen de uil en de zwaluw in”, vertelt nachtzwaluw Daniel in de eerste aflevering van de podcastserie Groene Oren. Als studiogasten vertellen planten, bomen en dieren zelf hun verhaal: wie zijn ze, hoe ziet hun dagelijks leven er uit en hoe is het om vanuit hun perspectief de wereld te ervaren? Beluister de podcast op www.staatsbosbeheer.nl/nachtzwaluw