De Houtrak, nabij Amsterdam, is een belangrijke schakel tussen de omliggende natuur- en recreatiegebieden en maakt deel uit van het Natuurnetwerk Nederland. De afgelopen jaren is er hard gewerkt om de Houtrak gevarieerd en aantrekkelijk te maken. Het sluitstuk van de herinrichting is het werk aan de kreek van de Houtrakkerbeemden om de bijzondere brakke natuur een kans te geven. Dit werk is nu afgerond. Om dit moment te markeren hebben we op 30 oktober samen met Esther Rommel, gedeputeerde provincie Noord-Holland en Mariëtte Sedee, wethouder gemeente Haarlemmermeer een (coronaproof) bezoek gebracht aan de Houtrakkerbeemden waar nu de stuw is opengezet voor de inlaat van brakwater.

Brakke natuur uniek voor Noord-Holland

Van oudsher kwamen in Noord-Holland verschillende locaties met brakwater voor. Rond 1200 voor Christus zorgt het Zeegat bij Bergen ervoor dat er nog een open verbinding met de Noordzee is die tot ver in het achterland doorstroomt: het Oer-IJ. Doordat het Oer-IJ ook als meest noordelijke afwateringstak van de Rijn fungeerde was er in de binnenlanden van Noord-Holland volop sprake van brakwatergebieden. Maar met de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 is de Noord-Hollandse natuur deze laatste eeuw sterk verzoet. Inmiddels is het grondoppervlak met overgangen tussen zout en zoet water in Nederland met zo’n twee derde afgenomen. Ter compensatie wordt er op landelijk en provinciaal niveau gewerkt aan herstel en ontwikkeling van brakke natuur. Er zijn in de provincie Noord-Holland echter weinig locaties waar nieuwe brakke natuur kan worden ontwikkeld. In de Houtrak bestond die mogelijkheid wel, omdat het brakke water niet naar andere (agrarische) gebieden stroomt. Deze kans is met beide handen aangegrepen en dankzij financiering van de provincie Noord-Holland was het mogelijk om brakke natuur in de Houtrak te ontwikkelen en uit te breiden.

Ontwerp en uitvoering

De gedachte achter de aanleg van de kreek in de Houtrakkerbeemden was niet zomaar uit de lucht gegrepen. Omdat het Oer-IJ in het verleden ook door de Houtrakkerbeemden stroomde is naar dat voorbeeld de kreek ontworpen. Via een inlaatsloot wordt er brakwater uit het Zijkanaal C aangevoerd. Van de 45 hectare grasland is er door het graven van de kreek zo’n 35 hectare dat weer onder directe invloed van brakwater staat. Daar was zo’n 25.000 m3 grondverzet voor nodig. Alle grond heeft binnen de Houtrak een andere plek gekregen, bijvoorbeeld om kades te maken of sloten mee te dempen.

We verwachten hier straks een grote variatie aan brakwater plant- en diersoorten. Dit komt door de variaties in bodem en (toekomstig) waterpeil. Zo zagen we bij de graafwerkzaamheden dat de bodem zeer gevarieerd is. Er zijn door de eeuwen heen verschillende lagen afgezet met klei, veen, zand en zelfs schelpenbanken. Daarbij hebben we in samenspraak met het Hoogheemraadschap afgesproken dat het waterpeil in het gebied een natuurlijk verloop zal hebben. In de winter staat het gebied voor zo’n 80% onder water, variërend van 1 tot 20 cm diepte. In het voorjaar en de zomer zakt het waterpeil weer langzaam. Logischerwijs betekent dat de hogere delen rondom de kreek eerder droogvallen en minder brak worden dan de diepere delen die langer onder water staan. Juist de variaties in bodem en brakheid maakt dat elk stukje uniek is en kansen geeft aan soorten om zich te ontwikkelen op een standplaats waar ze zich het meest thuis voelen.

Spontane natuurontwikkeling

Nu de stuw is opengezet kan het waterpeil omhoog, brakwater instromen en kan de natuur in de Houtrakkerbeemden zich spontaan ontwikkelen. We verwachten dat eerst de pionier-soorten komen en het nog een aantal jaren in beslag neemt voordat het gebied het beoogde eindstadium van zilt overstromingsgrasland en brakwatermoeras zal hebben. Hoe het gebied zich precies gaat ontwikkelingen is onbekend en daarom des de spannender. Plantensoorten zoals Zeeaster, Heemst, Gewoon en Stomp kweldergras, Gewoon lepelblad en Zilte schijnspurrie kunnen in potentie zich hier gaan vestigen. Om de grond te verarmen gaan we 1 of 2 keer per jaar maaien, wat de biodiversiteit ten goede zal komen.

Niet alleen planten, ook dieren gaan zich hier thuis voelen. We verwachten dat vogels in de slikken van de kreek gaan foerageren en dat grondbroeders wellicht hier gaan nestelen. Het is daarom ook niet toegestaan om met de hond dit gebied te betreden.
Verder voelt de wezel zich nu al thuis in het gebied. Om het nog aangenamer voor dit diertje te maken zijn hiervoor hopen van takken gemaakt. In het water van de naastgelegen Westhoffplas bevindt zich de brakwatersteurgarnaal en daarvan hopen we dat deze de oversteek naar de kreek zal maken. Kortom, er zijn genoeg mogelijkheden voor plant- en diersoorten om zich hier te gaan vestigen.

Koppeling van kansen

Met de herinrichting van de Houtrak zijn meerdere kansen aangepakt. Zo is er zo’n 57 hectare Natuurnetwerk Nederland gerealiseerd. En, mooie initiatieven zoals het voedselbos Houtrak in het Noorderbos in samenwerking met Stichting Voedselbosbouw Nederland en Greenchoice, evenals de bouw van de vogelkijkhut door Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland.

Recreatie

In de Houtrak vind je het Noorderbos, de Houtrakkerbeemden en het Groene Schip met elk een eigen functie en uitstraling. Dit prachtige gebied die de provincie rijk is, onder de rook van de stad Amsterdam, heeft Staatsbosbeheer dusdanig ingericht dat natuur en recreatie hand-in-hand samengaan. Wil je zelf een kijkje nemen? Dat kan in het voedselbos van de Houtrak, via een mooie wandeling door het Noorderbos, vogels spotten vanuit de vogelkijkhut, van het uitzicht genieten vanaf de uitkijkheuvel die langs Weg over Kavel 35 loopt of neem de laarzenroute door de Houtrakkerbeemden. Voor meer informatie: de Houtrak.

Het NH Nieuws maakte ook een item over de Houtrakkerbeemden. Bekijk het hier!

Samenwerking

Staatsbosbeheer heeft in opdracht van provincie Noord-Holland de inrichting gerealiseerd in nauwe samenwerking met de provincie, gemeente Haarlemmermeer en het Hoogheemraadschap van Rijnland.