Herfst en winter zijn voor planten en dieren een periode om rustig aan te doen. De temperatuur zakt en er is minder voedsel voorhanden. Er moet energie gespaard worden voor de lente waarin er weer volop gebloeid en voortgeplant wordt. Voor ons natuurbeheerders geldt het tegenovergestelde: in de koudere seizoenen zijn we buiten druk aan de slag. Juist nu, zodat er zo min mogelijk verstoring plaatsvindt. Ook in de Peel werken we hard om de natuur een handje te helpen. Hoe we dat doen en waarom, leg ik je graag uit in dit boswachtersblog. Of loop je mee met onze boswachtersexcursie op 21 januari 2023?

Door de eeuwen heen

Waar de Peel 10.000 jaar geleden nog een uitgestrekt hoogveenmoeras van 65 kilometer lang was, zijn er nu slechts nog enkele snippertjes van over. Door de eeuwen heen hebben onze voorvaderen het moeras vermeden, vervolgens ontgonnen en verveend. Ook al is de Peel als laatste hoogveengebied in Nederland aangesneden, toch heeft de natuur een flinke knauw gekregen.

Waar het hoogveen vanaf de 19^e eeuw ten dienste stond voor de mens, is het tij halverwege de vorige eeuw gekeerd. De restanten Peelnatuur kregen stuk voor stuk een beschermde status en er zijn doelen gesteld om de natuur en diersoorten te beschermen en behouden. We zijn, meer dan ooit, gaan beseffen hoe waardevol de overgebleven restjes natuur zijn. En is het ook niet onze taak als mens om goed voor onze leefomgeving te zorgen?

De Peel is lek

In de Peel helpen we de natuur een handje door verschillende maatregelen uit te voeren. Eigenlijk is al het natuurbeheer hier gericht op twee hoofddoelen: het vasthouden van regenwater en het verminderen van de nadelige gevolgen van een stikstofoverschot. De belangrijkste kenmerken van een hoogveenlandschap zijn namelijk dat het nat, voedselarm en zuur is. Dat komt doordat het hoogveen compleet afhankelijk is van regenwater. We beschermen dus wat er nog is, en creëren de juiste randvoorwaarden voor herstel. De Peel is ‘lek’, en beetje bij beetje proberen we het essentiële water vast te houden.

Droogte zorgt ervoor dat de veenbodem, die er duizenden jaren over heeft gedaan om te vormen, in versneld tempo ‘veraard’. Doordat de bodem droog wordt komt er zuurstof bij, en lost de bodem als het ware op. Opgeslagen broeikasgassen komen vrij en de bodem daalt. Op de verdroogde bodem groeien dan weer snel grassen en bomen, waardoor de verdroging nog sneller gaat. Een proces dat we alleen tegen kunnen houden door vernatting, het zorgen van een stabiel en hoog waterpeil.

Het doel is natuurlijk niet om zoals vroeger weer meters dik hoogveen op te bouwen. Dat gaat ook erg langzaam, met slechts 1 mm per jaar. Wel streven we naar een hoogveenlandschap met de daarbij kenmerkende soorten, zoals het veenmos. Juist de levende toplaag in het hoogveen zorgt voor een biodivers ecosysteem. Een beetje vergelijkbaar met de aarde: de levende laag zit aan de buitenkant.

Maar wat doen we dan allemaal?

We maken onderscheid tussen projecten en regulier beheer. Projecten zijn meestal eenmalige ingrepen, die de randvoorwaarden voor natuurherstel beter mogelijk maken. Voorbeelden hiervan zijn het aanleggen van kades of het ondieper maken van sloten en greppels om water beter vast te houden.

Regulier beheer komt jaarlijks terug, dit is een soort structureel onderhoud. Voorbeelden van regulier beheer zijn maaien, jonge boompjes weghalen of begrazing. Welke maatregel waar plaatsvindt wordt per jaar bepaald door de boswachters en andere experts, bijvoorbeeld een hydroloog of ecoloog.

De combinatie van verschillende werkzaamheden geeft het beste resultaat. Jonge berken weghalen heeft namelijk niet zoveel zin als de waterstand niet wordt verhoogd, dan groeien ze het jaar erop gewoon weer terug.

Projecten

Dit werkseizoen worden of zijn er verschillende projecten uitgevoerd. Bijvoorbeeld in de Mariapeel zijn al twee diepe ‘onderwatersloten’ minder diep gemaakt. Het ven waarin de sloten liggen houdt dan beter water vast. In de Groote Peel is een klein deel van het Meerbaansblaak ondieper gemaakt met leem en zand, ook met als doel water beter vast te houden. In 2023 gaan we hier nog een mooie nieuwe vlonder bouwen.

Een ander voorbeeld van een project is het plaatsen van damwanden aan de rand van één van de puttencomplexen in de Mariapeel om een stabiel waterpeil te creëren. De oude turfputjes zijn cultuurhistorisch, maar ook qua natuurwaarden, erg waardevol.

Regulier natuurbeheer

Ook het jaarlijks terugkomende beheer is alweer gestart. Zo zijn verschillende delen van de Deurnsche Peel met adelaarsvaren en pijpestro gemaaid. Het maaisel voeren we vervolgens af, zodat het overschot aan voedingsstoffen hiermee ook afgevoerd wordt.

We gaan ook aan de slag met het weghalen van berken. Dit is vaak ‘opslag’, jonge boompjes die groeien op een plek waar dat eigenlijk niet hoort. Door droogte en een teveel aan stikstof krijgen bomen meer kans om te groeien in de Peel, waardoor het op termijn helemaal dicht zou groeien. De bijzondere hoogveensoorten gaan dan verloren. Bovendien drogen bomen de bodem nog verder uit vanwege de hoeveelheid water die ze verdampen. Door het verdrogende effect maar ook als brandstof vormen bomen een risico tijdens een natuurbrand. In het kader van natuurbrandbeheersing voeren we ook diverse maatregelen uit, zoals het klepelen van de kades. Meer info daarover is hier te vinden.

Ga mee op excursie!

Op zaterdag 21 januari 2023 geef ik samen met collega Rob een excursie in de Mariapeel. Om uitleg te geven over het werken in de natuur, en wat te vertellen over het bijzondere gebied. Nieuwsgierig? Meld je dan aan door een mailtje te sturen naar l.verhoeven@staatsbosbeheer.nl. De excursie duurt van 10:00 tot 12:00. Startpunt is de parkeerplaats aan de rand van de Mariapeel, aan het einde van de Zwarte plakweg in America.

Meer weten?

Neem dan contact op met mij of een van mijn collega’s via e-mail, telefoon of social media (instagram en twitter). Of lees het blog van twee jaar geleden terug, toen schreef ik ook over de werkzaamheden in de Peel: www.boswachtersblog.nl/noord-brabant/2020/11/09/natuurherstel-in-de-pelen.