Foto: Marleen Annema. Hasseberg

Stel je eens voor. De grensstreek van Oost-Groningen geheel bedekt met hoogveen. Een ondoordringbaar moeras, met in deze tijd van het jaar een wit laken van veenpluis. Met daarin een baken. Een plek waar je met droge voeten kon staan. Wat een indrukwekkend uitzicht moet je vanaf dat punt hebben gehad. Dat punt was de Hasseberg.
Het totale natuurgebied heeft een oppervlakte van bijna negen hectare. De Hasseberg zelf is circa drie hectare. Als je een bezoek brengt aan dit gebied (wat binnenkort echt mogelijk is) dan zul je misschien op het eerste oog niet in de gaten hebben hoe bijzonder dit gebiedje is. Maar niets is minder waar.

In de hoogte

De Hasseberg is met een oorspronkelijke hoogte van 14,6 meter het hoogste natuurlijke punt van onze provincie. Met het verwijderen van de bouwvoor (de bovenste grondlaag) is de “berg” circa twintig centimeter lager geworden.

Ontstaan

De Hasseberg is een stuwwal die is gevormd in de voorlaatste ijstijd, het Saalien, z’n 380.000 tot 130.000 jaar geleden. De berg bestaat uit keileem. Dit is een door gletsjers opgestuwd mengsel van leem, zand en stenen. Keileem is een hele dichte grond en hierdoor slecht water doorlaatbaar. In het Holoceen, de warmere periode na de ijstijden, is de omgeving volledig bedekt geweest met hoogveen. Een moerasgebied wat onderdeel uitmaakte van het Bourtangermoor. De Hasseberg is nooit bedekt geweest met veen en stak boven het hoogveenmoeras uit. De bodem van de Hasseberg is dus veel ouder (> 130.00 jaar) dan de omgeving (< 10.000 jaar).

Keileem

In de tijd dat de Hasseberg als landbouwgrond in gebruik is geweest heeft zich door bewerken en bemesten een bouwvoor gevormd. Deze bouwvoor dekte het bijzondere keileem af. In 1992 is de bouwvoor afgeplagd waardoor het keileem weer tevoorschijn kwam. Keileem heeft bijzondere eigenschappen waarvoor planten en dieren zich moeten aanpassen. In de winter is de bodem van de flanken vochtig en verzadigd met water. In de zomer is de top van de berg heel droog en hard. Door deze schrale bodem is de top begroeid met planten die van deze voedselarme bodem houden. Het zijn stuk voor stuk kleine plantjes. Als je de tijd neemt om ze goed te bekijken, zul je zien dat ze prachtig zijn. Denk dan aan soorten als mannetjesereprijs, zandblauwtje, dwergviltkruid en verschillende korstmossen. Ze zijn allemaal aangepast aan de extreme verschillen.

Dalen we de berg iets af, dan komen we in iets minder extreme omstandigheden en ziet de omgeving er meer uit als een grasland met bloemen zoals biggenkruid en stijve ogentroost.

Onderzoek

Op de Hasseberg en in de directe omgeving hebben de afgelopen jaren verschillende onderzoeken plaatsgevonden door vrijwilligers. De KNNV Groningen deed in de periode 2021 – 2023 onderzoek naar paddenstoelen op de Hasseberg. En er zijn hele leuke soorten gevonden. De meeste bijzondere paddenstoelen groeien op de flanken van de berg. Er zijn al twintig soorten specialisten gevonden, waaronder aardtongen, knotszwammen en verschillende soorten wasplaten. Dit zijn allemaal soorten van schraalgrasland dat voldoende bodemrust heeft gehad. Dat wil zeggen dat er bijvoorbeeld niet is geploegd en er geen zware machines hebben gereden. Er zijn in totaal 190 soorten paddenstoelen gevonden, waarvan 24 Rode lijst soorten (dit zijn soorten uit Nederland die zijn verdwenen of dreigen te verdwijnen).

Deze plek is ook het leefgebied van een karakteristieke loopkever. Het is voor Noord Nederland zelfs het enige bekende leefgebied. Ik heb het over de schraallandkruiper. Naast deze kever zijn er afgelopen periode nog tien soorten loopkevers gevonden die nieuw zijn voor onze provincie.

Ook is er onderzoek gedaan naar nachtvlinders. Overdag zie je ze nauwelijks, maar ’s nachts komen de mooiste vlinders tevoorschijn. Afgelopen zomer zijn er circa 380 soorten gezien. Met ons beheer proberen we zoveel mogelijk soorten zich thuis te laten voelen.

Beheer

Na het verwijderen van de bouwvoor, verschenen er meteen mooie plantensoorten. Maar ook heel veel berkjes. Om het geen berkenbos te laten worden hebben we ingegrepen. Samen met vrijwilligers hebben we berkjes verwijderd en laten we het gebied begrazen door geiten. Inmiddels zijn de berkjes grotendeels weg.

Geiten en schapen begrazen ook de graslanden die tegen de Hasseberg aanliggen. Het idee hierachter is dat het op deze manier een rijk gestructureerd gebied wordt met veel variatie in begroeiing. Op de ene plek krijgen bramen en brandnetels de kans zich te ontwikkelen, op een andere plek niet. Maar de berg zelf moet vooral open blijven. Naast dat de schapen en geiten ons helpen in ons beheer hebben ze ook nog iets bijzonders gebracht. Op hun keutels is het piepkleine paddenstoeltje, wit hazenpootje, gevonden. De vierde plek voor Nederland.

Zo zie je maar weer dat een klein natuurgebiedje toch bijzonder kan zijn!

Boswachter Jelka