Soms komt er een melding binnen over olie op het water. Natuurlijk is dit een probleem, want de olie brengt schade toe aan flora en fauna en is bovendien moeilijk te verwijderen. Een lekkend aggregaat, morsen of een ongelukje met een voertuig nabij de sloot en er ligt olie op het water.

Maar is het wel echt olie? In de meeste gevallen blijkt dit gelukkig niet het geval! Wat het dan wel is? Kwel!

Collega boswachter Leon Luijten legt het uit in een filmpje en ik licht een en ander verder toe in dit blog.

Wat is kwel?

Grondwater dat onder druk uit de bodem aan de oppervlakte komt heet kwel of kwelwater. Door een ondergrondse waterstroom van een hoger naar een lager gelegen gebied verplaatst het water zich over afstanden van enkele meters tot meerdere kilometers.

Kwelwater kan soms eeuwen door de bodem hebben gestroomd zonder het daglicht te hebben gezien en heeft daarmee een bijzondere waterkwaliteit. In het algemeen is kwel zuurstof- en voedselarm en bevat het tal van mineralen, voornamelijk kalk en ijzer. Deze mineralen zijn door de jaren heen aan de bodem onttrokken.

Aan het oppervlak komt het ijzer in contact met zuurstof uit de lucht en begint het te roesten. Het opgeloste ijzer oxideert tot onoplosbare ijzeroxiden die uitvlokken en het kwelwater roestbruin kleuren en uiteindelijk leidt dit tot een drabbige bruine massa.

Waterkwaliteit

Het ijzer in het kwel kan chemisch binden aan fosfaten en deze daardoor onttrekken aan de bodem, waardoor ze niet meer beschikbaar zijn voor planten en de voedingswaarde van de bodem verarmt. De ijzerfosfaten lossen slecht op in water. Uiteindelijk vormt zich een dun, blauw en paars kleurig vliesje op het water dat ook wel kwel wordt genoemd. Dit olieachtige vliesje is in feite een bacteriefilm van ijzerbacteriën en een laagje ijzerfosfaten dat zich aan het wateroppervlak begeeft. De micro-organismen zelf zijn met het blote oog niet te zien, maar de bacteriefilm bestaat uit miljarden bacteriën die zich aan het ijzer te goed doen.

Door de afwezigheid van beschikbare meststoffen – de fosfaten zijn immers gebonden aan het ijzer in de kwel – en de rijkdom aan mineralen, vormt het kwel een bijzonder biotoop voor bepaalde dieren- en plantensoorten.

Is het nu kwel of olie?

Maar hoe herken je nu of er kwel of olie op het water drijft? Daar is een makkelijke truc voor … raak het water aan (of gooi er een steentje op) en als het filmpje “breekt” is het kwel. Sluit het filmpje zich gelijk weer, dan is het waarschijnlijk olie. Met andere woorden: kwel breekt, terwijl olie aan elkaar blijft geplakt. Daarnaast zijn een aantal plantensoorten zogenaamde kwelindicatoren, zoals de holpijp (zie foto), dotterbloem en waterviolier. Sommige organismen zijn zelfs afhankelijk van kwel- en bronwater, zoals het bronslakje dat in Nederland alleen in Zuid-Limburg voorkomt.

Het antivriesmiddel uit de natuur …

Kwelwater zorgt ervoor dat watertjes plaatselijk minder snel dichtvriezen. Dit komt doordat het kwelwater relatief warm is, zo’n 8 graden Celsius, én doordat het een beetje stroomt. Dit zorgt voor meer variatie in de watertemperatuur van het water en er blijven langer onbevroren plekjes die worden gebruikt door bijvoorbeeld ijsvogels in de winter. Bevriest het kwelwater toch? Dan zie je bruine ‘ijsvulkaantjes’ opborrelen; relatief zacht ijs dat zich ophoopt, omdat er steeds weer ijzerhoudend kwelwater van onderen bijkomt.

Blijkt water toch vervuild met olie, doe dan een melding bij jouw waterbeheerder op https://meldpuntwater.nl/waterbeheerder-zoeken

In de meeste gevallen is dit dus niet nodig, maar pas de truc toe en doe eerst de test!