Biodiversiteit is hot. In natuurgebieden gaat het om een hoge soortenrijkdom en voorkomen van die specifieke soorten in hun typische biotoop. Maar ook in landbouw wordt steeds meer over biodiversiteit gesproken. In Nederlandse landbouw wil men een hogere biodiversiteit onder andere bereiken door Natuur Inclusieve Landbouw. Aangemoedigd door de EU zijn de landbouwcollectieven, agrarische natuurverenigingen, maar ook individuele boeren, druk bezig zich te vergroenen en houden meer rekening met andere soorten planten en dieren dan alleen hun akkerbouwgewas of veevoederteelt.

Natuur Inclusief

Bij de agrarische collectieven in Groningen zijn al diverse initiatieven om landbouw en landschap natuurvriendelijker te maken. Er worden methoden bedacht voor vermindering van gebruik van mest- en bestrijdingsmiddelen, randen worden ingezaaid met (bloemen)mengsels en er blijven gewassen staan als voedsel voor wintervogels. Geregeld zijn mensen van Staatsbosbeheer aanwezig bij de overleggen. Kennis vanuit natuurbeheer, flora en fauna kan dan overgedragen worden. Soms is heel veel winst in biodiversiteit te halen in kleine maatregelen of aanpassingen. Soms zijn dingen al goed, en daar mag op gewezen worden. Of is niet ingrijpen het beste voor flora en fauna. Verspreid over Nederland doet Staatsbosbeheer mee met Natuur Inclusieve Landbouw (NIL)projecten. Vaak als aanjager door grond middels verpachting beschikbaar te stellen om boeren over de streep te halen en door onderzoek te faciliteren. Daardoor kan de mogelijkheden voor meer biodiversiteit in akkers onderzocht worden.

Westeresch

Een van de projecten, die nu het vierde jaar ingaat, is ESentie op de Westeresch in Westerwolde. Op deze historische es zijn de recente grootschalig verkavelde akkers (7 akkers) teruggebracht naar kleine akkertjes. Het patroon van 1850 (140 perceeltjes) is tegenwoordig onwerkbaar, maar de tussenvorm van 40 percelen is met landbouwmachines redelijk te doen. We hebben extreem droge jaren achter de rug met vaak lage opbrengsten. Maar we hebben ook behoorlijke stappen vooruit gezet en er is veel geleerd. Probleemonkruiden zoals melde, kweekgras en melkdistel zijn nu redelijk onder controle. Er is een mooie diversiteit aan gewassen zoals winter- en zomergranen, boekweit, gras-klaver, lupine en bonen in een langjarige vruchtwisseling. Veeleisende gewassen zijn even op de reservebank gezet. Bemesting is gebaseerd op het gebruik van ruige stalmest en maaisel uit het beekdal. Zo wordt niet alleen het voedingsstoffen niveau geoptimaliseerd maar ook het organische stof gehalte in de bodem verhoogd. Deze bemesting sluit heel mooi aan bij de manier waarop eeuwenlang de essen zijn opgebouwd. Maar nu gebeurt het met moderne machines en de kennis uit huidige landbouw. Binnen Essentie onderzoeken we in hoeverre akkers met hogere natuurwaarde toch een redelijk saldo geven en daarmee in de belangstelling blijven bij boeren als pachter en gebruiker. Of andersom; hoe kunnen akkers met een redelijke tot goede opbrengst toch interessant zijn voor typische akkerflora en –fauna.

Startinjectie van drijfmest

Een goed bodemleven is één van de pijlers waar een goed en gezond gewas en een duurzame landbouw van afhankelijk is. Een gezonde bodem heeft veel leven in de bodem. Niet alleen wormen en vele insecten, maar ook goede aaltjes, goede schimmels en bacteriën. Al die organismen zetten onder andere organische stof en mest om in nutriënten voor planten en gewassen. In het bemestingssysteem binnen Essentie voeden we niet de plant, maar het bodemleven, dat uiteindelijk moet zorgen dat de gewassen groeien. Op de Westeresch zien we dat wintergranen in het voorjaar vaak een nogal trage start hebben. Te traag, waardoor vervelende probleemonkruiden meer kans krijgen en de opbrengsten laag zijn. Het bodemleven heeft in het voorjaar, als het gewas bij warmer weer gaat groeien, een blikje energydrank nodig, zou je kunnen zeggen. Energie in de vorm gemakkelijk opneembare voedingsstoffen. In dit geval een echte injectie van drijfmest. Het lijkt vloeken in de kerk, zeker bij natuurbeheerders. Maar aanvankelijke argwaan heeft plaats gemaakt voor nieuwsgierigheid.

Meten is weten

Daarom wordt bij wijze van proef biologische drijfmest in een deel van vier percelen gebruikt. Het is controversieel want drijfmest is één van de bedreigingen voor het bodemleven. Er wordt dan ook maar relatief weinig drijfmest per hectare gebruikt. Omdat het in de pilot Natuur Inclusieve Landbouw past, wordt van alles gemeten. Het voedingsstoffen niveau van de bodem vooraf en na de oogst, de gehalten in de mest, de vitaliteit van het gewas, gewasdichtheid, de beworteling, de opbrengst aan eindproduct en de activiteit van het bodemleven. Natuurlijk willen wij ook weten welke effecten het heeft op de akkerflora (en mogelijk insecten), dus dat wordt ook onderzocht op de proefpercelen. We hebben in de pilot immers de kans om de grenzen van natuur en opbrengst op te zoeken en het streven om een goede balans daarin te vinden.

Es van Ter Wupping

Deze es is al meer dan 30 jaar in beheer bij Staatsbosbeheer. De grond wordt steeds verpacht met strikte voorwaarden als het gaat om gewaskeuze, bemesting en vooral het niet toestaan van bestrijdingsmiddelen. Meestal wordt winterrogge verbouwd. Onder goede omstandigheden is bij dit gewas hoge waarden te behalen in akkerflora. Het is één van onze mooiste akkers, voor de akkerflora dan hè! We zijn er nog niet, maar hier groeien soorten als korenbloem gele ganzenbloem, eenjarige hardbloem, smal streepzaad, kleine leeuwenklauw, ereprijzen, vergeet-me-nietjes en akkerviooltje. Deze bijzondere es zit niet in de bemestingsproef, om al deze al aanwezige akkerflora niet te verdringen. Hier willen we geen risico lopen en gaan voor verdere ontwikkeling van natuurwaarden. We zijn pas tevreden met korensla en slofhak.