Het landschap van Westerwolde is vooral bekend van de kleinschaligheid en de diversiteit in natuurgebieden. Bos, heide, akkers, graslanden, een kronkelende beek en houtwallen. Maar wist je dat we in Westerwolde ook nog eens 57 vennen en poelen in onze terreinen hebben liggen? Sommige zijn heel herkenbaar, anderen zijn wat meer verstopt.

Vennen en poelen

Een ven en een poel? Is dat niet hetzelfde hoor ik je denken? Het is allebei een waterplas, maar er zit wel een verschil in oorsprong. Een ven is een natuurlijk ontstane waterplas op de hogere zandgronden. De bodem van een ven laat geen water door. Een ven wordt hoofdzakelijk gevoed door hemelwater.
Een poel is een aangelegde waterplas. Bijvoorbeeld als drinkplas voor vee, bluswaterreservoir of als wasplaats. Het water in poelen komt van grondwater en/of kwelwater.
In Westerwolde zijn ook hoogveenvennen. Het water in deze vennen is zuur en voedselarm. Deze vennen zijn nationaal en internationaal van belang gezien de zeldzaamheid van soorten die bij deze vennen leven. Deze vennen worden bedreigd door slechte luchtkwaliteit en verdroging. Ze liggen vaak geïsoleerd in heide of bos.

Aantrekkelijk voor dieren en planten

In een ven of poel groeien verschillende water-, moeras- en oeverplanten zoals veenpluis, veenmos, kikkerbeet en lisdodde. Het zijn ook belangrijke leefgebieden voor amfibieën, insecten en andere ongewervelden. Voor salamanders, kikkers, padden en libellen is het dé plek waar ze zich voorplanten.
Tegelijkertijd is een ven of poel ook een drink- en badplaats voor vogels en zoogdieren. Niet alleen het water zelf is belangrijk, ook de omgeving. Denk bijvoorbeeld aan warmte minnende insecten die hun nesten maken in de zonnige noordoever.
Elke soort heeft zo zijn eigen specifieke poelvoorkeuren. Een heikikker zit graag op een plaats waar Pijpenstrootje voorkomt (een plek met weinig fosfaat). Wordt de concentratie fosfaat hoger, dan neemt de Bruine kikker de poel over.

Onderhoud noodzakelijk

Als we geen onderhoud plegen, zouden vennen en poelen langzaam dichtgroeien en verlanden. En omdat ze zo waardevol zijn voor de biodiversiteit, is dat niet de bedoeling. Daarom hebben we van half september tot half november onderhoud aan verschillende vennen en poelen gepleegd. In deze periode zitten in het water de minste organismen en is de temperatuur ook nog voldoende hoog, waardoor veel soorten nog actief zijn en dus bij verstoring zichzelf kunnen verplaatsen.
Dat onderhoud doen we elk jaar. Voor iedere ven of poel in Westerwolde hebben we een onderhoudsplan.

Opslag verwijderen en soms baggeren

Het is belangrijk dat er genoeg zonlicht in een ven of poel valt. Dat is gunstig voor het ontwikkelen van de eieren en larven van amfibieën en libellen. Bladafval in het water is nadelig, omdat dit tot zuurstofgebrek kan leiden. Daarom verwijderen we een deel van de jonge bomen en struiken. Niet alles, want een boom of struik is ook een mooie rust- of uitkijkplaats voor bijvoorbeeld vogels na het drinken.
Van de afgezaagde takken worden takkenrillen gemaakt. Insecten gebruiken dit als schuilplaats, amfibieën gebruiken het als overwinterplek en een takkenril is voor vogels en zoogdieren weer een goede nest-, voedsel- en schuilplek.
Naast opslag verwijderen worden sommige poelen ook gebaggerd. Als we dat niet doen kan een poel op een gegeven moment droogvallen door een teveel aan slib. Ook kan een te grote hoeveelheid rottend blad de waterkwaliteit nadelig beïnvloeden. Niet alles wordt in 1 keer weggehaald, zodat het niet ten koste van al het leven in de poel gaat.
In sommige vennen en poelen zie je eendenkroos. Dat is een teken dat een ven te voedselrijk is. Met eendenkroos komt er geen licht op de bodem waardoor alles in het ven dood gaat. Maar eendenkroos met een schepnet verwijderen is geen optie, een maand later zit het weer vol met kroos. In Sellingen hebben we z’n poel met kroos leeg laten lopen, de bagger eruit gehaald en de poel weer laten vollopen met vers water. De resultaten lijken goed.
Er bleek ook vis te zitten in deze poel. De aanwezigheid van vis is nadelig voor een ven of poel, want vissen eten de eieren van amfibieën op.  Vis komt in een ven of poel terecht via vogels. En soms ook doordat eieren van een vis aan de poten van een vogel kleven. De vis uit deze poel is ergens anders uitgezet.

Ben je nieuwsgierig geworden naar de vennen en poelen van Westerwolde? Trek dan je wandelschoenen aan en ga naar buiten. In Sellingen ligt het Bosvennenpad, een 3,5 km lange wandelroute langs verschillende vennen en poelen (met bankjes waar je even in alle stilte kunt genieten van de mysteries van de wateren). De route start bij De Noordmee in Sellingen.

Boswachter Jelka