foto: Gerhard Kornelis

Van de vele trekvogels die jaarlijks langer of korter in het Lauwersmeer zijn de kleine zwanen misschien wel het meest elegant. Met hun spierwitte verenkleed, de zwarte snavels met een felgele vlek bij de kop, hun muzikale getoeter zijn ze een prachtige verschijning. Maar het meest indrukwekkend is de enorme trektocht die deze vogels elk jaar maken.

De winter brengen ze door in vooral Nederland en Engeland. In het vroege voorjaar vliegen ze langzaam aan in noordoostelijke richting om uiteindelijk, als laatste sneeuw nog niet is gesmolten, aan te komen in hun broedgebieden in de delta van de Petsjora rivier, ten zuiden van Nova Zembla. Daar hebben deze vogels, die vaak een levenslange paarband aangaan, maar een paar maanden om te broeden en de jongen groot te brengen, voor de Noord-Russische winter weer invalt. Dan beginnen ze aan de 7000 km lange tocht weer terug naar West-Europa. Dat doen ze ook weer ‘sprongsgewijs’, met onderweg tussenstops waar ze twee dingen zoeken: rust en calorierijk voedsel. Het kost namelijk veel energie om de 6 kg, die een volwassen kleine zwaan weegt, in de lucht te houden. Favoriet op het menu zijn de wortelknolletjes van het schede fonteinkruid, dat veel voorkomt in, met name, het Lauwersmeer en de randmeren.

De laatste twintig jaar nemen de aantallen kleine zwanen langzaam maar zeker af en we weten niet precies waarom. Waarschijnlijk is de afname te wijten aan een hele reeks factoren; jacht (een derde van de kleine zwanen vliegt rond met loodhagel in het lijf), hoogspanningslijnen, windmolenparken, veranderende akkerbouw, afname van beschikbare rust- en foerageerplekken, klimaatverandering…..

Om aandacht te krijgen voor de problemen van de kleine zwanen en om zelf te ervaren waar de kleine zwanen onderweg mee te maken krijgen, heeft de Britse Sacha Dench het plan opgevat om dezelfde route als de kleine zwanen te vliegen met een paramotor, een soort parachute met een propeller. Van Noord-Rusland naar Engeland, met dezelfde snelheid en op dezelfde hoogte als de kleine zwanen, om op die manier bijna zelf een zwaan te worden.

De hele expeditie; naast Sacha zijn ook zes kleine zwanen (Charlotte, Eileen, Leho, Hope, Maisie en Daisy Clarke) voorzien van een zender, is vanaf het vertrek uit de Noord-Russische toendra te volgen via de internetsite www.flightoftheswans.org. En dat heb ik samen met een brugklas van het Hogelandcollege in Warffum gedaan. Langs de hele route zijn scholieren betrokken bij de expeditie en Sacha bezocht onderweg vele scholen in Rusland, Estland, Letland, Litouwen, Polen en Duitsland. En nu dus ook in Nederland want donderdag kwam ze aan in het Lauwersmeergebied en bezocht ze de klas in Warffum.

Een van de gezenderde kleine zwanen, Daisy Clarke, was op 7 november aangekomen in het Lauwersmeer. Op de kaart was precies te zien waar ze zou moeten zitten en dat heb ik gecontroleerd. Precies op de aangegeven plek zat een groep van zo’n dertig kleine zwanen. Door de telescoop maakte ik er een (vaag) fotootje van en inzoomend was bij één zwaan een halsband net een zonnepaneeltje te zien: Daisy Clarke!

Vrijdag was er een symposium in Lauwersoog, waar wetenschappers uit Nederland, Groot-Brittannië en Duitsland, die zich op verschillende manieren bezig houden met onderzoek naar kleine zwanen, bijeenkwamen om de opgedane kennis te delen. Ook hier kon Sacha vertellen over haar ervaringen.

Inmiddels is ze verder gevlogen om via België en Frankrijk terug te vliegen naar Engeland.

Dan zit de lange reis erop en zijn er nieuwe inzichten verworven maar is er vooral veel aandacht in de media geweest, zodat meer mensen dan voorheen weten van deze prachtige vogels. Dat er, naast de bekende knobbelzwanen, met hun oranje snavels, ook wilde zwanen zijn, met gele snavels én dus kleine zwanen. Dat met name voor die kleine zwanen Nederland een belangrijke rol speelt in hun leven. En dat deze vogels het verdienen om beschermd te worden!

Boswachter Jaap Kloosterhuis