Boswachters van Staatsbosbeheer Manon van Wesel en Paula Swinkels schrijven elke maand beurtelings een column in de Nieuwe Ooststellingwerver en de Stellingwerf. Zij nemen de lezer in korte verhalen mee op ontdekkingstocht door de natuur van Oost- en Weststellingwerf. Deze week is het de beurt aan Manon van Wesel. Dit keer; Kommer en kwel

Kommer en kwel
Kwel is water wat op hoger gelegen delen in de bodem is gedrongen en wat onder druk, in de lagere delen, uit de grond komt en ter beschikking is van de vegetatie. Kwel is magisch. Een soort heksenketel waar je alleen met de juiste ingrediënten magie voor terug krijgt. De samenstelling van de ingrediënten hangt af van de reis die kwel ondergronds maakt. Met welke bodemlagen komt het water in contact en de tijdsduur dat het in de ondergrond blijft. De reis die gemaakt wordt kan enkele meters tot vele kilometers beslaan Wanneer het water hogerop de bodem binnen dringt en ondergronds door de bodem stroomt kan het in contact komen met grondlagen die mineralen bevatten zoals ijzer of kalk. Deze stoffen worden meegevoerd, opgelost, omgezet of achtergelaten en daardoor krijgt het een specifieke samenstelling. Net als dat wij mensen aanvullend ook weleens voedingssupplementen als ijzer en calcium (kalk) tot ons nemen om ons vitaler te voelen, geldt dit ook voor bepaalde plantensoorten. Vaak zijn de zeldzame plantensoorten gebonden aan kwelwater. In veel gevallen groeien deze soorten op bodems waar het bovenkomend water vaak voedselarm maar wel mineralenrijk is. Doordat het water vaak ijzer- of kalkhoudend is heeft het, het vermogen om een voedselarmere situatie te creëren. Deze twee stoffen binden namelijk fosfaat, wat juist weer een voedingsstof voor planten is, waardoor deze minder beschikbaar wordt voor de planten. Daarnaast is het ook zo dat deels de aanwezige ammonium verdreven wordt en daardoor de bodem minder verzuurd. Door de juiste samenstelling van het water en interactie met andere (ongewenste) stoffen kan het dus zelf de juiste omgevingsomstandigheden vormen. Maar uiteraard alleen zolang er geen disbalans is tussen al deze stoffen.

Disbalans
Toch speelt er op veel plekken een disbalans in de bodem. Dit heeft voornamelijk te maken met actuele problemen zoals hoge stikstofdepositie, fosfaatproblematiek, verdroging en verzuring. Daarnaast is het ook zo dat in Nederland de kwelstromen op veel plekken verstoord zijn door hoe ons landschap is ingericht. De kwelstromen worden onderbroken door kanalen of stromen af naar de lager gelegen polders. Het kwel met haar belangrijke stoffen komt niet meer op de plekken in het landschap waar het van nature heen zou stromen en waar het bedoeld is. Daarmee wordt het toch verrekt lastig gemaakt voor onze zeldzame Nederlandse planten. Toch zien we ook wel plekken waar deze planten de strijd nog winnen. Vaak toch ook wel met hulp door middel van (beheer)maatregelen. Zo zie je op plekken in zuidoost Friesland de waterviolier, holpijp en dotterbloemen nog floreren. Het is dus niet alleen maar kommer en kwel wat betreft kwel in Nederland.