Aangetaste fijnsparren in de Meenthe, een duidelijk voorbeeld van de monocultuur. Foto: P. Swinkels, 2020

Een kevertje van nog geen halve centimeter groot, klinkt vrij onschuldig toch? Helaas is dit dier mede de oorzaak van massale bomensterfte in onze bossen. In Zuidoost-Friesland beheren wij zo’n 250 hectare aan sparrenbossen. De fijnspar kom je het vaakst tegen, ruim 150 hectare staat er. Verder vind je ook bosvakken met omorikaspar en sitkaspar. Maar het gaat niet goed met onze sparrenbossen. Door de aanhoudende droogte, de zachte winters en de hete zomers is een overgroot deel van de bomen in deze bossen verzwakt geraakt en aangetast door de letterzetter.
De komende maanden start Staatsbosbeheer met het verwijderen van aangetaste sparrenbomen in de omgeving van Oranjewoud, Jubbega, Hoornsterzwaag, Noordwolde, de Hoeve, Nijeholtpade en Zandhuizen. Maar waarom eigenlijk?

Dat kleine kevertje
De letterzetter, misschien heb je er wel eens van gehoord. Een kleine zwarte kever, amper 5 millimeter groot, met geelbruine haartjes op zijn rug. Je ziet ze eigenlijk nooit, dat komt omdat ze onder de bast van sparrenbomen leven. Een gezonde boom kan door middel van harsvorming deze kevers weren. Maar is een boom verzwakt, door bijvoorbeeld droogte, dan komen er scheurtjes in de bast en kan de kever zich gemakkelijk naar binnen werken. De mannetjes kevers zoeken de verzwakte bomen uit en graven hier een kraamkamer. Door middel van een chemisch stofje lokken ze de vrouwtjes naar zich toe. Het mannetje paart met twee tot drie vrouwtjes, die vervolgens een gang van zo’n 10 tot 15 centimeter lang graven en hier tientallen eitjes in leggen. Wanneer deze uitkomen vreten de larven haaks op de hoofdgang allemaal kleine nieuwe gangen. Aan dit karakteristieke symmetrische patroon heeft de kever zijn naam te danken, de letterzetter. Nadat de larven verpopt zijn gaan zij als jonge kevers op zoek naar een nieuwe boom.

Helaas betekent een kolonie letterzetters onder je bast slecht nieuws voor een boom. De bast wordt op den duur zo erg aangetast dat de boom zijn sapstroom niet goed meer kan reguleren, steeds verder verzwakt en uiteindelijk afsterft.

Bosbouw van toen
Vroeger werden de bosvakken in een zogenaamde monocultuur ingeplant. Dat wil zeggen allemaal rechte vakken met daarin dezelfde soort bomen van dezelfde leeftijd. Handig als je over een X aantal jaar je hout wilt gaan oogsten, maar deze manier van bosbouw zorgt wel voor een bos dat vrij kwetsbaar is. De zachte winters en droge zomers van de afgelopen jaren zorgen ervoor dat zo’n vak met sparren ontzettend wordt aangetast. Een walhalla voor de letterzetter: allemaal verzwakte bomen waar zij hun slag kunnen slaan. De kever verspreidt zich in een razendsnel tempo, zoekt nieuwe bomen om zich in te vestigen en wordt zo een ware plaag. Doordat er zoveel bomen van eenzelfde soort bij elkaar staan kan die plaag fataal zijn voor een heel bosperceel. De verzwakte en dode sparrenbomen zullen opgeruimd worden. Het bos is niet gezond meer en het kan zelfs gevaarlijke situaties opleveren. Stel je voor dat zo’n boom omvalt en op een wandel- of fietspad terecht komt.

Hoe gaat dat kappen nou in zijn werk?
Het zal voor veel mensen even schrikken zijn als we bezig gaan. Je vertrouwde rondje bos gaat immers veranderen. Het is belangrijk om te weten dat elke boom die omgaat grondig geïnspecteerd is. Onze boswachters kijken naar de staat van de boom zelf, maar ook naar die van de bomen eromheen. Zit er bijvoorbeeld een horst van een roofvogel vlak naast? Wonen er spechten in de boom? Zitten er vleermuizen in de boom of in de buurt? Er wordt naar veel verschillende punten gekeken voordat de boom uiteindelijk een gele (of oranje) stip op zijn bast krijgt, een indicatie dat die boom gekapt kan worden. Wanneer de kap echt begint komt er een grote machine, harvester genaamd, het bos ingereden. De harvester zaagt de boom om en ontdoet deze ook gelijk van zijtakken. Deze zijtakken laten we liggen, want ook dood hout heeft een super belangrijke functie in het bos. Daarna worden de stammen opgestapeld langs een bospad en uiteindelijk afgevoerd.

Door de werkzaamheden in het bos zullen sommige paden tijdelijk niet toegankelijk zijn. Wanneer de werkzaamheden afgerond zijn en de grond weer goed opgedroogd is zullen we deze paden zo snel mogelijk herstellen.

Een bos voor de toekomst
Op deze plekken zal uiteindelijk weer een nieuw bos komen. Sommige stukken zullen worden aangeplant en op sommige stukken laten we de natuur zijn eigen gang gaan, dit noemen we natuurlijke verjonging. Zodra de zieke bomen weg zijn gehaald valt er weer veel licht op de bosbodem en krijgen ook andere soorten de kans om zich daar te vestigen. Het gaat alleen wel eventjes duren, want een boom groeit nou eenmaal niet zo snel. Maar door het bos op deze open plekken zijn gang te laten gaan krijgen we uiteindelijk een mooi gevarieerd bos terug. Met verschillende soorten bomen, van verschillende leeftijden. Een gevarieerd bos is een sterk bos, een bos wat niet zo massaal aangetast zal worden door droogte, een storm, een schimmel of een plaag als zo’n klein kevertje. Een bos waar ze over drie, vier, vijf generaties nog steeds met veel plezier van kunnen genieten.

En dat is waar wij naar toe werken. Een multifunctioneel bos waar de natuur floreert, de mens recreëert en waar wij ook mooi en duurzaam hout uit kunnen oogsten om prachtige producten van te maken.

Wil je graag meer informatie over hoe wij onze bossen beheren en wat we doen met gekapte bomen? Kijk dan vooral eens op onze website.

https://www.staatsbosbeheer.nl/over-staatsbosbeheer/dossiers/bos-en-hout