Het is droog. Alweer. Tot half maart viel er veel regen en leek de droogte van vorig jaar even vergeten. Inmiddels is er al anderhalve maand geen druppel meer gevallen en is de droogte weer terug van weggeweest. Krijgen we het 3e droge jaar op rij?

Vorig jaar augustus interviewde ik Geert-Jan van Oldenborgh, klimaatonderzoeker bij het KNMI. Tijdens het gesprek toont hij me de KNMI Climate Explorer, een programma waarmee hij trends in klimaat en weerpatronen kan ontdekken. Op het scherm zie ik donkerblauwe stippen boven West-Nederland en lichtblauwe boven het oosten van Nederland. Het is de neerslagtrend van de afgelopen honderd jaar. Oldenborgh legt de kaart van het neerslagtekort van zomer 2019 ernaast. Een opmerkelijke overeenkomst. ‘Het zou wel eens de toekomstige verdeling van de zomerneerslag kunnen worden, mogelijk binnen nu en 10 jaar’, zo analyseert hij.

Geen druppel regen

Inmiddels zijn een half jaar verder en spookt het verhaal van Oldenborgh weer door mijn hoofd. Na een winter met behoorlijk veel regen maken we opnieuw een droge periode mee. Sinds half maart is er geen druppel regen gevallen in Friesland en heeft de zon tussen 21 maart en 21 april meer dan 300 uur geschenen. De extremen van 30 á 40 jaar geleden zijn nu normaal aan het worden.

Op rantsoen

Dat het droog is merk je al op veel plekken. De wilde bloemenwei in mijn tuin is een goede graadmeter. Als het blad van duifkruid, wilde marjolein en geel walstro – allen droogteminnende planten – bruin verkleurt en omkrult, dan is de bodem flink aan het uitdrogen. Hetzelfde beeld zie ik in de bossen van Gaasterland, waar we afgelopen winter honderden jonge bomen plantten. Deze aanplant blijft bladloos of maakt slechts piepklein blad. Ook de volwassen beuken die het vorig jaar al moeilijk hadden, vormen nog maar weinig blad en leven op rantsoen.

Voor veel weidevogels is deze droge periode ongunstig. Door droge oostenwind, felle zon en de lage luchtvochtigheid verdampt er veel vocht. Als ook de regen voor langere tijd uitblijft, droogt de bovengrond sterk uit. De bodem scheurt open en vooral op kleigrond ontstaat een harde korst, een ‘betonlaag’ waar geen gruttosnavel meer doorheen komt.
In Zuidwest Friesland kunnen we water uit meren en kanalen inlaten, alleen kan dit lang niet overal. Veel natuurgebieden in midden-, zuidoost Friesland  en Gaasterland liggen boven het grondwaterpeil en zijn afhankelijk van lokale kwel of regenwater. Dit geldt bijvoorbeeld voor de vennetjes in libellenreservaat de Wyldemerk, waar de waterstand momenteel snel daalt.

Zorgen

We staan aan het begin van het groeiseizoen en er kan nog veel regen vallen de komende maanden. Toch maak ik me zorgen, en met mij veel collega’s. Na een korte adempauze pakt de droogte de draad van de afgelopen twee jaar weer op. We zien tegelijk de gevolgen: de natuurbranden in Brabant en Limburg, minder voedsel voor weidevogels en minder vlinders (Landkaartje). Hoe langer deze droogte aanhoudt, hoe groter de schade voor flora en fauna. Denk bijvoorbeeld aan de beekprik (langdurig droogvallen van beken) of de zeldzame vlozegge (uitdrogen van een nat blauwgrasland). Helaas zien we deze effecten pas over 1 of 2 jaar en dan is het nog maar de vraag of populaties zich kunnen herstellen. Het lijkt erop dat de natuur weer een marathon moet lopen, zonder voldoende uitgerust te zijn van de vorige.

De verwachtingskaarten van het Europese weerinstituut ECMWF stellen me niet echt gerust. De kans is groot dat er tot eind mei weinig regen zal vallen, te weinig in ieder geval om aan het neerslagtekort een einde te maken. Of dit het begin is van een droge en warme zomer? Niemand die het weet. Intussen denk ik: ‘is dit de omslag die Oldenborgh bedoelde?

Boswachter Henk-Jan van der Veen