Afgelopen woensdag las ik het essay van Pieter Winsemius in het katern De Verdieping van Trouw. Interessant hoe hij de tijdsgeest beschrijft van bijna 30 jaar natuur en milieubeleid. Al bij het begin van zijn essay kwam er een brede glimlach op mijn gezicht. Reden: De wet van behoud van ellende.

 Cruijfiaans
Eind jaren 80 maakte ik tijdens mijn colleges natuurbeheer kennis met een van de grondleggers van het natuurbeheer. Zijn naam was Chris van Leeuwen (1920-2005). Hij was ecoloog en ontwikkelde vanaf de zestiger jaren de Relatietheorie. Later doceerde hij aan de TU Delft. Mij studiegenoten en ik vonden het een abstracte en ook wel ietwat geheimzinnige theorie, met allerlei cruijfiaanse uitspraken. Onze docent wist het echter zo levendig en praktisch te brengen, dat vrijwel iedereen op het puntje van zijn stoel zat. Hij wist zelfs Van Leeuwen een keer te strikken voor een gastcollege. Ineens stond die grootmeester uit ons vakgebied in levende lijve voor de klas en vertelde onder meer over ‘De wet van behoud van ellende’. Het werd een van de meest boeiende colleges die ik heb ooit gevolgd.

Klimaatwet
Terug naar Winsemius en zijn essay. Hij schrijft dat we al flink wat progressie hebben geboekt op het gebied van natuur en milieu: verbeterde kwaliteit van het oppervlaktewater en de solide basis voor natuurbehoud. Toch plaatst hij terecht ook kanttekeningen, zoals de totstandkoming van de klimaatwet en het feit dat naast natuursuccessen nog steeds sprake is van verlies van biodiversiteit. Maar nu komt het: Winsemius verbood zijn gezelschap om de ‘wet van behoud van ellende’ ter sprake te brengen. Zijn interpretatie van de wet : ‘voor elk probleem dat we oplossen, krijgen we een nieuw vraagstuk terug. Hij vond het een pessimistische denkwijze. Alsof deze natuurwet de positieve en progressief denkende geest ondermijnt.

Relatietheorie
Natuur liegt nooit. Dus heb ik gisteravond de dictaten er nog eens bijgepakt en de ‘Wet van behoud van ellende’ gelezen: ‘Geen bescherming zonder aantasting en geen verbetering voor de ene zonder dat dit gepaard gaat met een eventuele verslechtering van het andere’, aldus Van Leeuwen. Het klinkt ingewikkeld, maar eigenlijk zien we dit dagelijks om ons heen. In de natuur is dit bijvoorbeeld een dier die zijn territorium verdedigd (bescherming) en zijn belager moet verjagen (aantasting) voor behoud van zijn leefgebied. Het is ook de specht die energie steekt in het hakken van een hol in een boom (verbetering, nageslacht), met de boom als benadeelde (aantasting).

Ook dicht bij huis geldt deze wetmatigheid. Om je gazon te behouden, zul je het gras moeten maaien, dus moeten aantasten in zijn drang naar groei. En om je (groente)tuin en netjes te houden, haal je het onkruid weg. Het onkruid is dus de benadeelde partij ten gunste van de rest van de beplanting. Anders gezegd: het onkruid zorgde voor aantasting, maar wordt – om de tuin te beschermen – nu op zijn beurt aangetast.

Behoud biodiversiteit
Geweldig dat Winsemius via dit essay indirect een ode brengt aan het werk van Chris van Leeuwen. Ik denk echter dat deze natuurwet wel eens erg behulpzaam kan zijn voor Winsemius en uiteindelijk de klimaattafel, mits natuurlijk goed geïnterpreteerd en uitgevoerd. De Wet van behoud van ellende is geen pessimistische kijk op de zaak en praat mensen niet het graf in, zoals Winsemius uitlegt. Integendeel. Het is juist een heel realistische voorstelling, het laat precies zien dat het nu echt nodig is om iets te doen. Namelijk: om ons (leef)klimaat en biodiversiteit te beschermen, zul je iets anders moeten beknotten, afremmen of aantasten. Geen eindeloze groei, maar kiezen voor kwaliteit.

Een ding werd me duidelijk in dit boeiende essay. Chris van Leeuwen was zijn tijd ver vooruit en zijn ‘Wet van behoud van ellende’ is ook in deze tijd nog springlevend.

Boswachter Henk-Jan van der Veen