Stania State maakt net als Heemstrastate en de Klinze deel uit van de buitenplaatsen van Trynwâlden. Het zou genoemd zijn naar de stichter Jeppe Gerckes van Stania. In de zestiende eeuw verwierf hij in 1528 door zijn huwelijk met Margaretha Taeckes van Heemstra de grond ten noorden van Oenkerk/Oentsjerk. Na het overlijden van beide echtelieden kwam de State voor ruim twee eeuwen in eigendom van de familie Heemstra. Gedurende deze periode werd er weinig geïnvesteerd in de state en kwam deze in verval. Omstreeks 1740 heeft H.H. van Haersma op deze plaats een nieuw huis gebouwd en is er een nieuwe tuin aangelegd.

De tuin is aangelegd in Engelse stijl. Op de state is de aanleg in de stijl van Roodbaard nog goed zichtbaar. Het is een samenstelling van oude zichtlijnen met slingerpaadjes met onverwachte doorkijkjes bruggetjes heuveltjes en vijvers. In 1960 kwam de State in bezit van Staatsbosbeheer. De State is een van de best bewaarde landgoederen van Nederland. Het is door Staatsbosbeheer gerestaureerd en goed onderhouden.

Het park is volwassen geworden. De Roodbaard-aanleg kunnen we alleen met veel mankracht in standhouden. In de meeste gebieden van Staatsbosbeheer ligt de nadruk op de natuur. Op Stania State is het behoud van cultuur ook een belangrijk doel. De tekeningen van Roodbaard zijn bewaard gebleven, dus we weten hoe hij het gewild heeft. We proberen het park dan ook zo goed mogelijk in die stijl te beheren. De gazons moeten vaak gemaaid worden en ook het onderhoud van de vijvers de oevers en de perken vergen veel aandacht. In de herfst verwijderen boswachters alles wat er van de bomen op de paden en de gazons komt.

Oudste eik van Friesland op Stania State
In het park staan prachtige beuken en treurbeuken en oude solitaire eiken en linden. Ook de oudste bekende eik van Friesland staat op de State. Het is niet precies bekend hoe oud hij is, maar in ieder geval ouder van 300 jaar. Het vermoeden is dat deze eik bij de nieuwe aanleg van de tuin door Knoop en Roodbaard al geplant is.

Ook de tulpenboom is een opvallende verschijning in het park. Oorspronkelijk groeit hij in de Verenigde Staten . Hier is hij een exoot. Het opvallende blad heeft een aparte vorm en verkleurd in de herfst naar heldergeel. Hij bloeit in mei tot juni, dan zitten er bloemen hoog in de boom die op tulpen lijken, vandaar ook de naam.
Verder zijn er verschillende heesters aanwezig als rododendron Berberis en Gelderse roos die het park prachtig kleuren.

Stinzenflora
Een ander in het oog springend detail is de prachtige stinzenflora, vooral in de voortuin, uniek voor States en Stinzen. Dit zijn meestal planten met opvallende bloemen. De oude tuinverzorgers hebben ze uitgeplant vervolgens zijn ze verwilderd en ingeburgerd. Op Stania State bloeien de meeste Stinzenplanten in het voorjaar voordat er blad aan de bomen komt.

Een mooi voorbeeld is de Blauwe bosanemoon (Anemone nemerosa “Allenii”) die alléén op landgoed Stania State haar bloeiplaats in Friesland heeft.
Verder zijn er nog wilde hyacinten te vinden en bloeien er in het voorjaar talloze sneeuwklokjes en crocussen, en bij het unieke eenden huisje in het park is nog het muurleeuwenbekje te vinden.

Vogels
In het najaar komen ransuilen, sijsjes en goudhaantjes massaal uit het noorden. Een groot aantal vult op Stania State zijn vetreserves weer aan en komt weer op krachten om hun trek naar het zuiden te vervolgen. De afwisseling van eeuwenoude loofbomen, graslanden en waterpartijen zorgt voor voldoende variatie in het voedsel. Verder broeden er nog verschillende vogelsoorten op het landgoed met leuke soorten als grote- en kleine bonte specht boomkruiper en boomklever en rans- en bosuil. Ook de boomvalk en wielewaal worden soms nog gezien.

Vleermuizen
Bij grote bomen en oude huizen horen natuurlijk ook vleermuizen. Ze zoeken de holtes zolders op de dag door te brengen. In de schemering komen ze tevoorschijn om voedsel te zoeken. Ga in de schemering eens op een bankje zitten en je ziet ze voorbijschieten. Er zijn in totaal 9 verschillende soorten aangetroffen!

Paddenstoelen
In de herfst valt de grote verscheidenheid aan paddenstoelen en zwammen op, zoals aardappelbovist en kostgangerboleet, honingzwam en pruikzwam.

Kom eens langs in onze prachtige tuin
We zijn als Staatsbosbeheer erg trots op onze prachtige monumentale State en tuin. We nodigen u dan ook van harte uit om eens een kijkje te nemen op dit prachtige landgoed!