Tussen het Nuldernauw en het Horsterwold vind je een bijzonder stukje natuur: de Voorlanden. Uniek in Flevoland en rijk aan biodiversiteit in omgeving Zeewolde!

Met een lengte van 1,61 kilometer beslaat de Voorlanden een groot gebied langs het Nuldernauw. Kleine strandjes wisselen af met heide en hier en daar een verdwaalde boom. Een heerlijke plek om tot bezinning te komen.

De Voorlanden is het grootste gebied binnen de provincie Flevoland dat is geclassificeerd als droog schraalgrasland (natuurtype N11.01) en is daarmee uniek. Blijf nog even plakken, want zo vertellen we je meer over term “Droog schraalgrasland”.

Het ontstaan…

Tijdens de inpoldering van Zuidelijk Flevoland (in 1968) is de overgangszone (buitendijks) opgespoten met zand uit de huidige Veluwe randmeren. Het gebied fungeert tegenwoordig als overgangszone tussen het Nuldernauw en het Horsterwold, wat ecologisch gezien erg waardevol is. Door de ligging naast het Nuldernauw, is het gebied langs de oevers vochtig en meer landinwaarts droger. Wat het soortenspectrum enorm rijk en divers maakt.

Vroeger…

De eerste bewoners van Zeewolde kunnen de Voorlanden zich misschien herinneren als het “Horsterstrand”. Voordat de Voorlanden zich ontwikkelde als een bijzonder stukje natuur, was het een recreatief strand. Zo werd het ook ingericht. Er stonden prullenbakken evenals toiletgebouwtjes aangesloten op een vacuümriolering. Door een te lage recreatiedruk nam op een aantal stukken strand de natuur het over en begon zich bijzondere natuur te ontwikkelen met orchideeën, ronde zonnedauw en dophei.

Door de positieve ecologische ontwikkelingen is er ruimte aan de natuur gegeven om zich verder te ontwikkelen binnen het natuurdoeltype “Droog schraalgrasland”. Bijna alle toiletgebouwtjes zijn verwijderd en elders in het Horsterwold als vleermuisbunker hergebruikt.

Dan die term “droog schraalgrasland”

Natuurgebieden in Nederland komen in aanmerking voor het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Daarvoor worden ze gecategoriseerd in een van de meer dan zestig beheertypen. De Voorlanden vallen onder de noemer “droog schraalgrasland”, wat vrij zeldzaam is in Flevoland. De definitie daarvan is relatief cryptisch, maar houdt met name in dat het om een heel specifieke samenstelling van vegetatie op relatief droge open gronden gaat. Voor Flevoland is dat zeldzaam.

Het is namelijk een relatief zanderig natuurtype voor een provincie die voornamelijk bestaat uit zeeklei. Daarnaast worden grote gebieden gebruikt voor landbouw of bos, waardoor het type vegetatie en de dichtheid daarvan sterk afwijkt.

“Droog schraalland omvat open, droge, laagproductieve, kruidenrijke, grazige vegetaties op droge lemige zandgronden, rivierduinen en op löss en kalk in het heuvelland. Het gaat zowel om stroomdalgraslanden (incl. zinkweiden) als heischrale graslanden en kalkgraslanden. – Definitie van droog schraalland volgens Bij12.”

Een rijk Voorland

Zoals eerder benoemd vind je op de Voorlanden een rijkdom aan plant- en diersoorten. We pakken de meest bijzondere soorten eruit.

Op verschillende locaties vind je dopheide en struikheide. De oeverzones staan weer vol met harig wilgenroosje, muizenoor en dauwbraam. De variatie aan soorten trekt veel verschillende insecten aan. Zeker met de open zanderige stukken is het in de zomermaanden een drukte van jewelste. Op de open zanderige stukken vind je verschillende zeldzame soorten zandbijen, zoals de kortsprietgroefbij (zie foto). Ook is de Voorlanden de enige plek in Flevoland waar het groentje (zie foto) is gesignaleerd. Het groentje is een dagvlindersoort die voornamelijk op (stuif)zanderige gronden voorkomt en zet zijn eitjes af op dopheide, braam en rolklaver.

Niet alleen insecten maken dankbaar gebruik van de Voorlanden. Reptielen veroveren ook hun plek. Dan hebben we het wel over de onschuldige zandhagedis (zie foto). De laatste jaren nemen de aantallen flink toe op de Voorlanden.

Uiteraard vind je op de Voorlanden ook veel verschillende vogels. Opmerkelijk is dat vele soorten ook op de Veluwe terug te vinden zijn. Zo komt de boomleeuwerik steeds vaker voor, evenals de groene specht en grote lijster. Dit zijn typische vogelsoorten die het goed doen op zandgronden, waar ze zich voeden met middelgrote insecten en verschillende soorten mieren. En juist op de Voorlanden zijn er genoeg insecten en mierennesten te vinden.

Ook wat betreft plantsoorten is de Voorlanden waardevol, naast heidevelden komen er ook vele orchideeën voor. Voornamelijk de brede wespenorchis en rietorchis zijn volop te vinden in het gebied. De orchideeën worden afgewisseld met verschillende kruidenrijke soorten en beide soorten zonnedauw – de kleine en de ronde.

“Tankmos” dreigt de wedstrijd te winnen

De Voorlanden kent ook een grote uitdaging. Door jarenlang extensief beheer heeft het grijs kronkelsteeltje (zie foto) de overhand gekregen. Deze mossoort is afkomstig vanuit het Zuidelijk halfrond en is in Nederland voor het eerst in 1961 waargenomen. Sindsdien gaat het erg goed met de mossoort die ook wel ‘tankmos’ wordt genoemd; iets te goed…

Het grijs kronkelsteeltje heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een probleemsoort, in boswachterstaal: invasieve mossoort. Dit probleem doet zich niet alleen voor op de Voorlanden, maar ook op heideterreinen, duinen en open zandgronden elders in het land. De zeer dichte zoden die de soort vormt ‘walsen’ over de bodem en maken de groei van andere soorten onmogelijk.

De hoge stikstofdepositie speelt ook een rol in de opmars van het grijs kronkelsteeltje. Door verruiging die ontstaat, zijn herstelmaatregelen nodig zoals plaggen. Juist van de ontstane kale bodem profiteert de ‘tankmos’. Heide kan onder de dichte mat van grijs kronkelsteeltje moeilijk kiemen waardoor heide verjonging nauwelijks optreedt, dit zien we momenteel op de Voorlanden.

Doordat grijs kronkelsteeltje de overhand krijgt wordt er op de Voorlanden intensiever beheert om heide verjonging te bevorderen en de ‘tankmos’ te reduceren. Voor nu bestaan die werkzaamheden uit maaien en afvoeren. Voor de nabije toekomst is de grote wens om een gescheperde schaapskudde in te zetten in de zomer. Een kudde schapen voorkomt grotendeels bodemverdichting en stimuleert zaadverspreiding van heide.

Noodzakelijk beheer

Droog schraalgrasland dreigt vaak snel begroeid te raken met planten als wilg, berk en els. Zonder passend beheer verdwijnt deze parel van Flevoland.

In januari 2024 hebben herstelwerkzaamheden plaatsgevonden. Tussen het Nijkerkernauw en de Voorlanden was spontane verjonging van bos ontstaan. Om het beheertype in stand te houden is de spontane verjonging verwijderd en afgevoerd. Van de werkzaamheden is een samenvattend filmpje gemaakt. De video vind je door hier te klikken.

**Dit blog is geschreven in het kader van de Boom tot bos route/Jubileumroute, ter ere van het 40-jarig jubileum van de gemeente Zeewolde en het 125-jarig bestaan van Staatsbosbeheer**

Met dank aan Jan van Veen en Frank Haven.