In 2020 werd in de Tweede Kamer een motie ingediend om monumentale bomen aan te wijzen als rijksmonumenten. De redenering daarbij was: bomen hebben een grote emotionele waarde, leveren een bijdrage aan het klimaat en de luchtkwaliteit terwijl tegelijkertijd hun groeiomstandigheden ongunstiger zijn geworden. Bescherming is dus geboden. Het kwam er niet van om alle bomen uit het Landelijk Register van Monumentale Bomen (meer dan 15.000) de rijksmonumentale status te verlenen.

Onderzoek
Wat er wel gebeurde is dat bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en de Bomenstichting (die het register beheert) onderzoeksvragen werden neergelegd: welke problemen spelen er en welke gevaren kun je benoemen? En wat is daarbij het handelingsperspectief? Allemaal hele concrete zaken, die nu worden uitgezocht door bureau Terra Nostra. Voor de medewerkers daar aan slag gingen, kregen ze een lijst van vijftien bomen die bestudeerd moeten worden. Joris Hellevoort, (schrijver, bestuurslid van de Bomenstichting en boswachter van Utrechts Landschap) stelde de lijst samen waarbij hij lette op verspreiding door het land, boomsoort, bodemsoort en problemen die zich nu al duidelijk voordoen. Eind dit jaar levert het bureau zijn document met onderzoeksresultaten en aanbevelingen op.

Aanplakboom
Eén boom uit de lijst bezocht ik met Joris: de aanplakboom van Overberg in de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Het gaat om een Hollandse linde. Boomchirurgen in de vroege jaren tachtig hadden haar (linde is vrouwelijk) leeftijd vastgesteld op 500 jaar. De meeste schattingen nu zijn wat voorzichtiger: minimaal 300 en maximaal 500 jaar.
Terwijl we naar Overberg rijden via de prachtige Haarweg, feitelijk een lange laan met voornamelijk eiken, vertelt Joris dat me misschien iets vreselijks te wachten staat. De laatste keer toen hij de linde zag, was ze er slecht aan toe.
Dat blijkt nu gelukkig heel erg mee te vallen. Ze zit goed in het blad -dat heeft wel wat vlekjes van een of andere plaag maar die leidt niet tot bladval. De linde heeft zelfs gebloeid en Joris verzamelt wat vruchtjes (die je nootjes noemt) voor verder onderzoek.Zee van grind
De linde staat op grond die eigendom is van de gemeente, maar voor het oog hoort ze bij de boerderij waar al generaties Doornenbals wonen. In de tuin is een man aan het werk en ik vraag hem of ik het erf op mag om een foto te maken. Dat mag en we raken aan de praat. Hij blijkt ook een telg uit de familie Doornenbal te zijn en kent de boom al zijn hele leven en voor zijn vader gold dat ook. Joris en ik maken ons wat zorgen over de zee van grind die tegen de boom aan ligt. Vaak zorgt een te stenige omgeving voor verdichting van de bodem die op zijn beurt problemen met de watertoevoer kan veroorzaken of het bodemleven (schimmels en bacteriën) aantast terwijl de boom daar wel van afhankelijk is voor zijn voeding. Het grind blijkt er al veertien jaar te liggen en gezien het volle blad van de boom veroorzaakt het hier geen problemen. Meneer Doornenbal weet wel te melden dat het grind gestort is op de oude, onverharde toegangsweg van de boerderij. Als daar kuilen in kwamen dan werden die opgevuld met kapotte dakpannen en bakstenen. Zo’n dertig centimeter onder die laag bevindt zich wit zand. Het blijft een beetje gissen nu en later onderzoek moet uitwijzen hoe boom en bodem er precies voor staan. Wat wel duidelijk is: er is hier geen conflict tussen eigenaren (gemeente en particulier) maar dat kan elders heel anders zijn.

Schouw
En dan die naam, aanplakboom, waar komt die vandaan? Meneer Doornenbal vertelt dat er vroeger van alles en nog wat werd aangekondigd op een bord dat tegen de boom was bevestigd. En Joris weet dat het ook een officiële functie had: hier werden de schouwen van het waterschap aangekondigd. Op die data moesten de sloten geschoond zijn, anders volgde er een boete. Dat bord is al lang weg en talloze verroeste spijkers (en nog één punaise) maken duidelijk dat posters, affiches en dergelijke gewoon direct op de boom werden bevestigd.
Meneer Doornenbal meldt ook dat de linde van Overberg een klassieker was in toer- en puzzeltochten die op de avond voor Hemelvaartsdag werden verreden. Geheid dat er naar de omtrek van de boom werd gevraagd! (Zes meter en dertig centimeter).

Overlevingsstrategie
Al in de vroege twintigste eeuw had de linde een holle stam vertelt meneer Doornenbal. Zijn vader wist dat en als kind gooide hij stenen in een gat onder de kruin die dan donderend omlaag kwamen. Maar een holle stam met een enorme kruin maakt ook kwetsbaar. Er scheuren makkelijk takken uit. Om dat te voorkomen werden in 1981 door de Heidemij staaldraden aangebracht tussen de takken. In 2001 werd de linde echter getroffen door een zwam en toen viel de complete kruin eruit en verloor de boom talloze takken.
Maar een linde sterft niet zomaar. Op hoge leeftijd wordt haar overlevingsstrategie: instorten en van daaruit regeneratie. Ik ken wel plekken waar uit wat ogenschijnlijk niet meer dan een hoop vermolmd hout was, toch een loot verscheen. (In Ter Apel bijvoorbeeld, en daar kom ik zeker op terug). Iets soortgelijks, maar dan veel minder heftig, lijkt de linde van Overberg achter de rug te hebben: er zijn jonge stammen en langs oud dood hout groeien gezonde takken omhoog. De stutten (houten palen, maar ook een ijzeren hek) die ooit waren aangebracht, staan er nog maar zijn nu overbodig. Joris: ‘Dit is een wederopstanding.’