Het Diemerbos, tussen Diemen, Weesp en Amsterdam Zuid-Oost, is familie van het Purmerbos, waar ik op 29 maart over schreef. Het is aangelegd in de geest van de Randstadgroenstructuurbossen. Die zijn een idee uit 1985, toen het Rijk sterker op de ruimtelijke ordening van de grote steden in het Westen ging sturen. De opvatting was dat die een groene contramal nodig hadden die multifunctioneel van aard is: niet alleen vormt hij een buffer tegen verstedelijking, en heeft hij een eigen natuurwaarde, ook kan er gerecreëerd worden en het was de bedoeling er ooit hout uit te oogsten. Robert Graat was er vanaf het eerste moment bij betrokken. Hij werkt nu aan het Programma Groene Metropool en heeft meer dan dertig jaar ervaring met het onderwerp stad en natuur.

Kniehoogte
Het Diemerbos, een ontwerp van Wenda Stoffel, is aangeplant in de Gemeenschapspolder, waar na de Tweede Wereldoorlog steeds meer boeren uit wegtrokken, terwijl de stedelijke bebouwing in de omgeving enorm toenam. Het uitsparen van groene ruimte zit al sinds 1934 in het DNA van de hoofdstad. Toen werden in het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) van Cornelis van Eesteren de scheggen benoemd als belangrijke onderlegger voor de stadsontwikkeling. De scheggen zijn de grote, groene verbindingen tussen de stad en het buitengebied.
In 1993 gingen de eerste boompjes voor het Diemerbos de grond in. ‘Het zag er toen uit als een polder met een bos op kniehoogte -een heel vreemd gezicht’, zegt Robert. ‘Bedenk daarbij dat zeker in de eerste decennia een groot deel van de kavelsloten nog goed zichtbaar was.’
Er werd gebruik gemaakt van gemengd plantsoen met onder meer populier, wilg, eik, es, beuk, els en berk. Niet alles werd een succes: lanen ingeplant met abeel liepen vaak stormschade op en de bomen zijn nu vervangen door knotwilgen en berk. Het onderhoud aan de wilgen geschiedt door Binnenwerk. En ik kan me voorstellen dat wanneer je vele meters laan knot, de boel ook een beetje ‘van jou’ gaat voelen. En dan die berken: als die wat leeftijd krijgen, dan wordt zo’n laan een sprookjestunnel.
Heel uitzonderlijk is een laan die oogt alsof hij op een oud landgoed ligt; best al fors en mooi rechtstammig. Ik schrik: is dit Amerikaanse eik? Daar zijn we toch een beetje huiverig voor omdat er nauwelijks Nederlandse flora en fauna gedijt in zijn omgeving en hij zaait zich ook nogal flink uit. Robert weet beter: ‘Moeraseik, en kijk in die bosvakken waar we wat open gekapt hebben, daar vindt natuurlijke verjonging plaats maar de moeraseik blijft keurig in het gelid van de laan.’

Natuurwaarden
Al vrij snel na de aanleg schoten de natuurwaarden omhoog. Dat kwam omdat het geen uniforme bosaanplant betrof: er zijn ook natte graslanden en rietlanden. En door verbindingen met andere natuurgebieden (zoals de Diemer Vijfhoek) kan zelfs de otter zich hier vestigen: de verwachting is dat het binnenkort zover is.
Voor rietvogels, verschillende soorten vleermuizen en voor ringslangen is het Diemerbos een prima biotoop. De krant van wakker Nederland sponsorde in 1994 en 1995 een deel van de aanleg van het bos. De aanleiding was een recordoplage van 800.000 exemplaren. Dat werd gevierd met 800.000 vierkante meter natuur die een tweede jeugd voor de Gemeenschapspolder moest vormen. Het werd een succes. In 2015 kopte de krant met ‘Telegraafbos: broeinest van slangen’.Verbindingen
Maar hoe zat het ondertussen met de mensen? Wisten die het bos te vinden? Voor Robert daar antwoord op geeft eerst iets anders. Vanaf 2004 viel het Diemerbos onder een rijksprogramma dat Recreatie om De Stad (RoDS) heette. De naam spreekt voor zich en de gedachte was om het scheppen van recreatie-, natuur-, en bufferfuncties uit oudere programma’s voort te zetten. Daar maakte staatssecretaris Henk Bleker in 2012 abrupt een einde aan.
In 2004 had recreatieonderzoek juist aangetoond dat gebruikers van het Diemerbos vonden dat de attractiewaarde omhoog moest. Minder geld en meer wensen, dat lijkt een onmogelijke combinatie maar door gezamenlijke inspanningen van de gemeenten Diemen en Amsterdam, de Provincie, het recreatieschap en Staatsbosbeheer lukte heel veel toch. Er kwam een speelbos (het Banjerbossie) en horeca, paden en entrees werden vernieuwd, de scouting en een zorgboerderij kregen een onderkomen en Vrienden van het Diemerbos functioneren als ambassadeurs. Meer dan 600.000 bezoeken vinden er nu jaarlijks plaats. Dat heeft alles te maken met de verbeterde verbindingen. De Veeneikbrug (op de bovenste foto) tussen het bos en Zuid-Oost en verschillende fietsroutes vanuit Weesp en de Watergraafsmeer maken dat het Diemerbos geen afgelegen eiland meer is. De A9, die het bos doorsnijdt, kreeg een onderdoorgang, mooi breed zodat je niet het idee hebt een onveilige donkerte in te gaan. Sterker nog; aan het begin ervan lonkt het groen aan de andere kant al.

Meebewegen
Robert: ‘In de hele geschiedenis van het Diemerbos hebben we steeds meebewogen met maatschappelijke opgaven. We blijven kijken naar wat mensen willen, zodat dit een bos voor iedereen is. Naast hoogwaardige horeca die er nu al is (met de prijzen die daarbij horen), kan er misschien ook iets voor wie niet zoveel kan of wil uitgeven.’
Daarnaast speelt er nog een heel andere zaak: het Diemerbos zakt. Dat wil zeggen, het is aangelegd op veengrond die oxideert waardoor bodemdaling plaatsvindt. En daar komt koolstofdioxide bij vrij. Met het waterschap wordt nu de ‘pilot klimaatbos’ ingezet. In drie verschillende delen van het Diemerbos wordt gekeken naar wat er gebeurt wanneer je gaat sturen op een hoger grondwaterpeil. In ieder geval stopt dat de oxidatie. De verwachting is dat er relatief open moerasbos ontstaat met veel elzen in een stuk dat nu uit grasland bestaat. Dat zou ook het geval kunnen zijn in partijen die openvielen na de essentaksterfte. In het deel dat Betlem heet (de ‘lob’ aan de andere zijde van de A9), wordt in de winter water vastgehouden dat in zomer mag ‘uitzakken’. Een vorm van waterberging die een natuurlijk peil volgt. Alle veranderingen worden uiteraard goed gemonitord. En er wordt rekening gehouden met de beleving: wellicht komt er een avontuurlijk vlonderpad door een nat bos.Het mooiste en spannendste van het Diemerbos vind ik de randen. Waar we een torenvalk zien bidden boven de A9. Of bij de entree voor wie vanaf de Diemerzeedijk (en dus ook vanuit IJburg) komt. Het groene scherm van de bomen zegt: hier begint de natuur. En in contrast met graffiti en parkeerplaats zie ik haar des te scherper. En soms gaan stad en land gewoon heel mooi samen. Kijk, de Muiderspoorbrug!