Wespendief

Spectaculaire ontmoeting
Tijdens één van mijn wandelingen in het bos deze zomer zag ik plots een wespendief laag over de grond vliegen. Om daarna mooi in het zicht op een tak te gaan zitten zo’n 5 m. boven de grond. Ademloos heb ik staan genieten van deze ontmoeting, tot de vogel genoeg van mij had en wegvloog. Enige tijd later sprak ik Willem van Manen, vogelonderzoeker bij Sovon, en vertelde hem enthousiast over mijn ontmoeting. Hij vertelde me over zijn onderzoek dat deze zomer zou plaatsvinden in het Drents-Friese Wold. Daar wilde ik natuurlijk alles van weten en hing aan zijn lippen. De informatie van Willem wil ook graag met jullie delen in deze blog.

Zomergasten
De wespendief is een roofvogelsoort die helemaal thuishoort in het Nationaal Park het Drents-Friese Wold. Helaas is het ook een zeldzame broedvogel met dit jaar 2 uitgevlogen nesten. Het beheer van dit natuurgebied is dan ook gericht op het in stand houden van deze bosvogel. En is zelfs een verplichting vanuit de Natura 2000 doelen (Natura 2000 zijn de topnatuurgebieden van Europa zoals het Drents-Friese Wold). De wespendief is een typische zomergast die hier vrij laat, namelijk in mei, arriveert vanuit de tropische streken van voornamelijk West-Afrika. Een echt bosvogel die lijkt op een buizerd maar met een kop die wel wat van een duif weg heeft. Ook niet echt typisch een roofvogel zoals de buizerd of havik. Hij rooft wel, maar dan voornamelijk de wespennesten die in de bosbodem worden uitgegraven. Het is ze te doen om de larven en poppen in de raat, die als voedsel dienen voor de jongen. Hele stukken raat worden vaak meegenomen naar het nest. Dus vind ik zijn naam eigenlijk wel heel toepasselijk. Zittend op de uitkijk speurend naar rondvliegende wespen. Met zijn uitstekende ogen volgt hij de nietsvermoedende wespen naar hun nest en slaat dan toe.

De boosdoener
De vogel zelf en met name de jongen zijn vaak slachtoffer van de havik, een andere typische bos(roof)vogel die wegens gebrek aan grotere prooidieren zich vergrijpt aan de wespendief. Zo gaat dat in de natuur. Na het grootbrengen van de jongen vertrekken de ouders spoedig weer terug naar Afrika, naar hun vaste overwinteringsgebied waar ze zelfs van jaar op jaar dezelfde favoriete slaapbomen gebruiken. De jongen vertrekken 2 weken later en moeten zich zelf maar zien te redden. Waarom ze niet tegelijkertijd met de ouders meevliegen is een raadsel en lijkt onlogisch, maar ook dat zal een, voor nu nog onbekende reden hebben.

Sovon Vogelonderzoek
Om de wespendief beter te leren kennen is Sovon deze zomer in opdracht van Prolander een onderzoek gestart, zoals ik al in het begin vertelde. Belangrijk te weten is dan waar en in welke boomsoorten een nest wordt gemaakt en als 2^e vraag, waar wordt naar voedsel gezocht en wat zijn de kenmerken van die plekken.  Zo ontstaat een duidelijk beeld van het gedrag en leefwijze in het Drents-Friese Wold.

Waar broedt de wespendief?
Antwoord op de eerste vraag is relatief eenvoudig. In het verleden verzamelde gegevens geven veel informatie naast visuele observatie: in gewoon hollands vanaf een hoge boom de omgeving boven de boomtoppen afspeuren naar wespendieven. Zo heeft Willem van Manen deze zomer meer dan 30 uur doorgebracht in boomtoppen in het Drents-Friese Wold. Beide gevonden nesten zaten in een douglas. Waarschijnlijk omdat douglassen veel beschutting bieden hoog in de kruin.

Waar zoekt de wespendief zijn wespen?
Vraag 2 is lastiger te beantwoorden. We hebben namelijk gedetailleerde informatie van het terreingebruik nodig. En voor een vogel als de wespendief die een zeer verborgen leefwijze heeft en zich ook nog eens over grote afstanden verplaatst voldoen de huidige onderzoekmethodes helaas niet. Daarom is gekozen om enkele vogels uit te rusten met GPS dataloggers die continue de locatie van de vogels opslaat.

Gezenderde vogels met dataloggers
Dit geeft een bijzonder accuraat beeld van het gebied en de terreintypes die de vogel gebruikt. Goede ervaringen op de Veluwe met de zeer lichte GPS dataloggers gaven de doorslag voor gebruik van deze nieuwe methode. Uitgangspunt is natuurlijk dat de vogel geen last van de loggers heeft. Dat mag duidelijk zijn. De informatie die dan vrijkomt van de 2 broedparen geeft een prachtig beeld van de vliegbewegingen van de vogel. En we zien ook in één oogopslag de relatie met de omgeving en krijgen dus antwoord op de 2^e vraag. Kijk maar eens op het kaartje met de gele lijntjes. We zien voornamelijk de vluchten tussen de gevonden wespenraten en het nest.

Gaat het nu goed met de wespendief?
Kunnen we nu zeggen dat het goed gaat met de wespendief was mijn vraag aan Willem?

“Altijd lastig dat soort vragen met een ja of nee te beantwoorden. In de afgelopen decennia is het aantal paren afgenomen, waarschijnlijk als gevolg van predatie door havik. In dat licht mogen we niet ontevreden zijn met twee uitgevlogen nesten in 2016. Wespen zijn waarschijnlijk niet het probleem en waarschijnlijk is de uitval tijdens de voor- en najaarstrek ook niet bijzonder groot. Mogelijk dat door de recente afname van de havik de predatiekans voor wespendieven nu afneemt. We moeten het gewoon goed blijven volgen. Op dit momenteel zijn de  gezenderde vogels in Afrika en te ver om rechtstreeks data te ontvangen. Een van de vogels heeft echter een GSM-module in zijn zender en stuurt van tijd tot tijd een sms-je. Daaruit blijkt dat hij overwintert in de buurt van een dorpje in het zuidoosten van Guinee. Bij de andere vogel kunnen we pas wanneer ze terugkeert, zien waar ze overwintert. Maar dat duurt nog tot zeker begin mei”, aldus Willem.
Naar mijn idee mogen in het Drents-Friese Wold nog wel wat meer wespendieven groot worden. Ben nu al benieuwd hoeveel vogels het volgend jaar gaan worden!

Boswachter Corné Joziasse

Met dank aan Willem van Manen, Rob Bijlsma, Prolander, Provincie Drenthe en Sovon Vogelonderzoek Nederland.

Figuur 1. Verplaatsingen van een vrouwtje wespendief tussen 21 juli en 13 augustus 2016. In die periode had ze een nest met twee jongen.

Figuur 2. Trek van een mannetje wespendief vanuit het Drents-Friese Wold naar zijn overwinteringsgebied in Guinee, Afrika, tussen 27 augustus en 15 september 2016.