De kaneelkleurige melkzwam vind je op de grond, rondom zomereiken (foto: Aaldrik Pot)

In 2024 vieren we bij Staatsbosbeheer ons 125-jarige bestaan met het Jaar van het Bos. Met speciale wandelingen, van Boom- tot Boswandelingen, vieren we onze bomen, het bos en bosbeheer. Als meest bosrijke provincie doet Drenthe natuurlijk mee. In een aantal blogs vertellen we graag meer over een boomsoort die voor Drenthe én de Drenten heel belangrijk is: de zomereik. In deze derde aflevering kijken we naar de paddenstoelen die van, in en rond de zomereik leven.

Het einde van het paddenstoelenseizoen bij de zomereik

Het paddenstoelenseizoen is bijna ten einde. De overbekende vruchtlichamen die jaarlijks boven de grond komen en ons eraan herinneren dat zich ondergronds nog veel meer afspeelt, zijn over hun hoogtepunt heen. Met een beetje geluk hebben ze letterlijk hun sporen achtergelaten. Maar na een paar nachtvorstjes blijft—op een paar uitzonderingen na—niet veel van paddenstoelen over. Ze vergaan tot zwarte klodders of vallen ten prooi aan andere schimmels. De onzichtbare zwamvlok die zich in de grond of in het dode hout heeft genesteld, het ‘moederschip’ als het ware, blijft echter gewoon bestaan. We lopen er dagelijks overheen.

De samenwerking tussen zomereik en paddenstoelen

Paddenstoelen hebben vaak een samenwerkingsverband met specifieke bomen. Een bekend voorbeeld is de vliegenzwam, die vaak in de buurt van berken te vinden is. Het algemene principe is dat de schimmel mineralen aanvoert en de wateropname van de boom verbetert, terwijl de boom de schimmel op zijn beurt van suikers voorziet. Een aantal van die samenwerkingsverbanden zijn heel specifiek: een schimmel kan alleen samenwerken met een bepaalde boomsoort. Ook op en rond de zomereik vind je een paar van die specialisten.

Paddenstoelen met ‘eik’ in hun naam: de eikhaas en het eikelbekertje

De soorten die ‘eik’ in hun naam hebben, zoals de eikhaas of het eikelbekertje, zijn het meest voor de hand liggend. De eikhaas is een nogal grootse verschijning die vaak aan de voet van oude eiken groeit. Het eikelbekertje daarentegen is juist een klein paddenstoeltje dat op gevallen eikels groeit en voor de zwarte verkleuring van eikels in de late herfst zorgt. De eikels worden door het mycelium, de schimmeldraden, van deze soort als het ware gemummificeerd. In het daaropvolgende jaar kan op zo’n eikel het vruchtlichaam van het eikelbekertje verschijnen.

De kaneelkleurige melkzwam: een bondgenoot van de zomereik

Een heel algemene soort die aan eiken gebonden is, is de kaneelkleurige melkzwam. De naam verraadt al een paar eigenschappen: als je de zwam beschadigt, komt er een melkachtig sap uit en de paddenstoel ziet er inderdaad kaneelkleurig uit. Verder zien ze er vrij onopvallend uit. De paddenstoel is voor de zomereik echter van groot belang en vormt zogenaamde ectomycorrhiza op de wortels. Stel je het voor alsof de wortels een witte, wollige slobbersok hebben aangetrokken. Door die sok vergroot het oppervlak van het wortelstelsel enorm, en de boom kan veel meer en makkelijker water en mineralen opnemen dan zonder die schimmel. Hoe de kaneelkleurige melkzwam eruit ziet, zie je op de foto aan het begin van dit artikel.

Paddenstoel die de zomereik schaadt: de biefstukzwam

De kaneelkleurige melkzwam is dus een samenwerker. Dat geldt echter niet voor de biefstukzwam, ook een soort die je vaak op eiken ziet. Het is een zogenaamde necrotrofe parasiet: deze schimmel infecteert levende bomen, waarna ze langzaam afsterven. Als de boom volledig dood is, leeft de biefstukzwam verder als saprofiet, die het dode hout verteert. Voor de eik is het natuurlijk minder prettig om zo aan zijn einde te komen, maar een aftakelende boom is wel weer van groot belang voor tal van andere soorten. Een collega schreef hier eerder over in een interessant blog over zwetende boomlijken en de bijzondere mossen die daar op groeien.

Ontdek zelf de wereld van de zomereik en paddenstoelen

Kortom, als je door het bos loopt, blijf dan eens wat langer stilstaan bij oudere eiken. Kijk op de eikeldopjes naar het eerder genoemde eikelbekertje of, minstens zo mooi, het eikentakstromakelkje. Ook als de paddenstoelen zijn verdwenen, blijft er op eiken een rijkdom aan interessante korstmossen te ontdekken. Met andere woorden, één zomereik kan al een wereld op zich zijn.