bladsnijder ( foto Albert Henckel)

In het beekdal de Elperstroom tussen Elp en Schoonloo lopen Galloway runderen, een hoornloos ras oorspronkelijk afkomstig uit de streek Galloway in Schotland. Sinds de jaren 90 worden Galloways ingezet als begrazers in natuurgebieden. Ze zijn zelfredzaam en hebben een gemoedelijk karakter.

Beestjes in poep

Wij als terreineigenaar zijn blij met de runderen, ze houden delen van de vegetatie kort en zorgen dankzij hun ligplekken en geloop voor open plekken en dynamiek. En ze poepen wat af. Poep is juist voor insecten weer interessant. Het is fijn gemalen organisch materiaal waarbinnen het broeit. Menig kever en andere kleine beestjes zijn gek op poep, ze kunnen zich er in voortplanten, schuilen, eten, van gedaante verwisselen, het is een wereld op zich. Andere dieren profiteren hier weer van, de beestjes in de poep is stapelvoedsel voor zoogdieren als de das en diverse vogels.

Heerenveldje

Aan de rand van de Elperstroom ligt het Heerenveldje, een prachtig nat stukje heide met veel dopheide, snavelbies en veenbies. Deze zomer zag het er blauw van de heideblauwtjes, spectaculair om te zien.

Ook de Galloways komen er graag en laten er hun keutels achter. Ik vind het boeiend om in de keutels te peuteren. Het was een enorme verrassing en een toevalstreffer om deze zomer in een van de keutels iets anders aan te treffen dan normaal: kleine sigaren van blad. In eerste instantie was het voor mij een raadsel; wie heeft dit fraais gemaakt en wat is het?

Bladsnijder

Met wat speurwerk op internet, bleken het nestcellen te zijn van een bladsnijder- of behangersbij. Behangersbijen danken hun naam aan de gewoonte van de vrouwtjes om hun nestcellen op te bouwen en te bekleden met stukjes blad, die ze zelf uitknippen met hun kaken. Met het blad geklemd tussen kaken en poten vliegen ze af en aan om het nest te bekleden. Er komen in ons land 15 soorten voor, daarvan zijn er diverse zeldzaam en of gebonden aan een specifiek biotoop zoals heide of duinen. Ze leven vier tot zes weken en het zijn echte zomersoorten.

Het vraatspoor dat ze achterlaten na het uitknippen van een stukje blad, is makkelijk herkenbaar. Geen enkel diersoort laat zo’n spoor achter. Het uitknippen van het blad gaat in een razend snel tempo, dankzij de messcherpe kaken. Een grote variëteit aan planten worden gebruikt om stukjes uit te snijden, mits het blad een bepaalde dikte en elasticiteit heeft.

Berkenblad

Aan de rand van het Heerenveldje, ongeveer 20 meter van de betreffende keutel, staat een zoom van berken. Het was even zoeken, maar de berk met bladeren, die er uit zagen als gatenkaas, was snel gevonden. De bij die dit gedaan heeft is elke keer terug gevlogen naar dezelfde berk om een stukje blad te halen. Alle andere berken hadden gave bladeren.

Broedcellen

Een nestcel wordt keurig afgesloten met een klein rond dekseltje. Zelfs deze vorm was duidelijk terug te vinden in de aangetaste bladeren. Hoe de bij uiteindelijk alle blaadjes als een sigaar heeft rond gevouwen, zonder dat ze uit elkaar vallen, had ik graag willen aanschouwen. Moet een waar meesterwerk zijn. In de nestcel of bladkoker wordt een voedselvoorraad aangelegd. De larve moet goed groeien en komt na verpopping in de volgende zomer als volwassen bij tevoorschijn.

Nestplekken

Nesten kunnen bovengronds of ondergronds worden aangelegd. Onder boomschors, tussen stenen, in spleten, tussen boomwortels, holle plantenstengels, turfmolm of zand. Nergens in de literatuur lees ik iets over poep. Wat bewoog deze behangersbij haar nestcellen te maken in poep? Zoekend en speurend in het veld was dit de enige keutel met nestcellen. Het is te verwachten dat met regen het geheel uit elkaar gaat vallen, de nestcellen komen dan bloot te liggen. Onbeschermd hebben ze geen schijn van kans de winter te doorstaan. Heeft het te maken met de extreme droogte deze zomer, kon de bij de grond niet in? Is het een toevalstreffer, een gokje, is ze zelf geboren in poep?

Het lijkt er ook op dat maar één bladsnijdervrouw tot deze actie is overgegaan. Een vergelijking van het aantal gehavende blaadjes met een schatting van de blaadjes van de nestcellen kloppen aardig. Was zij alleen of waren er meer vrouwtjes van deze soort die andere keuzes hebben gemaakt? Een middagje speuren leverde geen enkele bladsnijderbij op.

Poep is leven, peuter er maar eens in. Vanzelfsprekend horen grazers in natuurgebieden geen wormenkuur te krijgen, dit beschadigt het vele leven in poep. En ja, door het gepeuter van mijzelf heeft deze behangersvrouw zowiezo haar kansen verschoten. De resterende gave kokers staan in de schuur in een pot met zand, hopende dat er alsnog in 2019 spectaculaire behangersbijen mogen uitvliegen. Poep is super interessant!

Boswachter ecologie Pauline Arends